Къалэхьэблэшхуэ, зи джылэр нэхъыбэм губгъуэ лэжьыгъэхэм емыпхауэ щытым.

Къалэ

Хьэблэм къалэ категориэр къэралыгъуэ ӀэнатӀэпӀашъхьэкӀэ зэфӀокӀыр, икӀи къэрал къэс джылу (и бжыгъэр щыкӀэдзауэ) дэсын хуэр зэшъхьэщокӀыр. Даниэр къэштамэ цӀыху 250 къыщыкӀэдзауэ, Японырамэ - мин 50 цӀыху дэсын хуэй.

Тхыдэр зэгъэзэхуэжын

Къалэхэм я тхыдэр нэхъыбэм зэпхар «къалэ» псалъэм гурыӀуэгъуэ халъхьэхэм - джылэм я псоупӀу шӀыпӀэ яубыдым и инагъыр, джылу дэсым и бжыгъэр, хьэблэкум и шӀыпӀэм мыхьэнэ зэрихьэр, быдапӀэ иӀэмэ (къэлъытэгъуэ къалэ джоуэ ирату бжыгъи щыӀа, быдапӀэ зимыӀэ хьэблэхэм) пэмыкӀхэр джоуэ.

Къалу хъуам я тхыдэр щыкӀидзэр цӀыху я шӀыпӀэм щихьа лъандэрэ, цӀыху псэукӀэ лъэуж къэгъэнахэмкӀэ.

Джыпсту дунем и къалэ нэхъ жъыдыду къалъытэхэр VIII-VII мин гъ. ди лъ. я. щыщхэр, абыхэм ящыщ: Иерихон, Чатал Гуйук пэмыкӀхэр джоуэ.

Курыт лъэхъэнэхэм къалэхэр нэхъыбэм къыздыхэкӀхэтэр быдапӀэхэм здэщытам дежь иэ я хъуреягъкӀэ. Адыгэбзэм хэт псалъэми ар егъэлъагъуэ, туркубзэхэм къахэкӀауэ къыхэхьа псалъэ «къала»-р зэдзэкӀамэ мыхьэнэ хэлъыр «быдапӀэ» иэ «чэшъанэ».

XIX-XX лъэхъэнэхэм къалэхэм я зэфӀэувэныгъэр зэпхатэр Индустриал револуциэ екӀуэкӀам. Къалэшхуэхэм я пашъхьэм нэхъ факъырэдыдэхэм ящыщ лъакъуэхэр щыпсохэт, ауэ гушӀгъогу транспортым и зэфӀэувэныгъэр къыщысым Еуропэмрэ АШЗ-мрэ къалэпашъхьэ къыхэкӀыу кӀадзахэ унагъуэ къуэлейхэр дэсу.

Къалэм и пкъыр зэгъэзэхуэжын

Къалэхэр гъогукӀэ зэпхауэ щытхэ, къалэ кӀуэцӀым ирикӀуэ гъогур урам мэхъур, урам гъунэхэм унэ (псоупӀу, лэжьапӀу, еджэщу) яшъыр

Къалэхэм унэ дашъыхьхэм ящыщ:


Хэхъуэгъуэр зэрекӀуэкӀыр зэгъэзэхуэжын

Гъэ Къалэхэм джылу дэсым я бжыгъэр[1] Къалэ джылэм и процентыр
дунем тетым хелъытауэ
1900 220 млн[2] 13 %
1950 736,796 млн 29,1 %
1960 996,298 млн 32,9 %
1970 1 331,783 млн 36,0 %
1980 1 740,551 млн 39,1 %
1990 2 274,554 млн 43,0 %
2000 2 853,909 млн 46,6 %
2005 3 164,635 млн 48,6 %

Гулъытыгъуэ зэгъэзэхуэжын

ТехьэпӀэхэр зэгъэзэхуэжын