Къалэ
Къалэ — хьэблэшхуэ, зи джылэр нэхъыбэм губгъуэ лэжьыгъэхэм емыпхауэ щытым.
Хьэблэм къалэ категориэр къэралыгъуэ ӀэнатӀэпӀашъхьэкӀэ зэфӀокӀыр, икӀи къэрал къэс джылу (и бжыгъэр щыкӀэдзауэ) дэсын хуэр зэшъхьэщокӀыр. Даниэр къэштамэ цӀыху 250 къыщыкӀэдзауэ, Японырамэ - мин 50 цӀыху дэсын хуэй.
Тхыдэр
зэгъэзэхуэжынКъалэхэм я тхыдэр нэхъыбэм зэпхар «къалэ» псалъэм гурыӀуэгъуэ халъхьэхэм - джылэм я псоупӀу шӀыпӀэ яубыдым и инагъыр, джылу дэсым и бжыгъэр, хьэблэкум и шӀыпӀэм мыхьэнэ зэрихьэр, быдапӀэ иӀэмэ (къэлъытэгъуэ къалэ джоуэ ирату бжыгъи щыӀа, быдапӀэ зимыӀэ хьэблэхэм) пэмыкӀхэр джоуэ.
Къалу хъуам я тхыдэр щыкӀидзэр цӀыху я шӀыпӀэм щихьа лъандэрэ, цӀыху псэукӀэ лъэуж къэгъэнахэмкӀэ.
Джыпсту дунем и къалэ нэхъ жъыдыду къалъытэхэр VIII-VII мин гъ. ди лъ. я. щыщхэр, абыхэм ящыщ: Иерихон, Чатал Гуйук пэмыкӀхэр джоуэ.
Курыт лъэхъэнэхэм къалэхэр нэхъыбэм къыздыхэкӀхэтэр быдапӀэхэм здэщытам дежь иэ я хъуреягъкӀэ. Адыгэбзэм хэт псалъэми ар егъэлъагъуэ, туркубзэхэм къахэкӀауэ къыхэхьа псалъэ «къала»-р зэдзэкӀамэ мыхьэнэ хэлъыр «быдапӀэ» иэ «чэшъанэ».
XIX-XX лъэхъэнэхэм къалэхэм я зэфӀэувэныгъэр зэпхатэр Индустриал револуциэ екӀуэкӀам. Къалэшхуэхэм я пашъхьэм нэхъ факъырэдыдэхэм ящыщ лъакъуэхэр щыпсохэт, ауэ гушӀгъогу транспортым и зэфӀэувэныгъэр къыщысым Еуропэмрэ АШЗ-мрэ къалэпашъхьэ къыхэкӀыу кӀадзахэ унагъуэ къуэлейхэр дэсу.
Къалэм и пкъыр
зэгъэзэхуэжынКъалэхэр гъогукӀэ зэпхауэ щытхэ, къалэ кӀуэцӀым ирикӀуэ гъогур урам мэхъур, урам гъунэхэм унэ (псоупӀу, лэжьапӀу, еджэщу) яшъыр
Къалэхэм унэ дашъыхьхэм ящыщ:
- Индустриалу:
- ПсоупӀэхэмрэ хуэныкъуэгъухэмрэ:
- ШхапӀэхэр
- ЗыгъэпсэхупӀэхэр
Хэхъуэгъуэр зэрекӀуэкӀыр
зэгъэзэхуэжынГъэ | Къалэхэм джылу дэсым я бжыгъэр[1] | Къалэ джылэм и процентыр дунем тетым хелъытауэ |
---|---|---|
1900 | 220 млн[2] | 13 % |
1950 | 736,796 млн | 29,1 % |
1960 | 996,298 млн | 32,9 % |
1970 | 1 331,783 млн | 36,0 % |
1980 | 1 740,551 млн | 39,1 % |
1990 | 2 274,554 млн | 43,0 % |
2000 | 2 853,909 млн | 46,6 % |
2005 | 3 164,635 млн | 48,6 % |
Гулъытыгъуэ
зэгъэзэхуэжынТехьэпӀэхэр
зэгъэзэхуэжын
Мыр тхыгъэ нэмгъэсащ хэкумэтхымкӀэ. Проектым удэӀэпыкъуфынущ, бгъэтэрэзу нэхъыбэ иптхэм. Мы псалъашъхьэр зэфӀэкӀыгъуэфкӀэ нэхъ тэрэзымкӀэ зэхъукӀын хуэй. |