Азиэ хыв версиехэм я зэщхьэщыкӀыныгъэхэр

== ШӀыпӀэ здэпсохэмрэ хъумэным и гузэвэгъуэхэмрэ ==

Мы Ӏэсу хывхэр здэпсохэр [[Индиэ|Индиэм]], [[Непал|Непалым]], [[Бутан|Бутаным]], [[Тайлэнд|Таилэндым]], [[Лаос|Лаосым]], [[Камбоджа|Камбоджам]], [[Шри-Ланка|Шри-Ланкам]] джоуэ. ХХ лъэхъэнэм и кум нэс [[Малайзиэ|Малайзиэми]] щыпсоуахэ, ауэ джыпсту хыв мы Ӏэрысу къыщынэжьакъым. Хы тӀыгу [[Миндоро|Миндором]] ([[Филиппинхэ|Филиппинхэм]]) специал хъумакӀуэ Иглит зицӀэм щыпсоуа хывцӀыкӀу лӀэужъыгъуэцӀыкӀу (В. b. mindorensis). Гукъэуэ, ауэ зэрыгугъэмкӀэ а лӀэужъыгъуэцӀыкӀур дунем къытенэжьакъым.

ТхыдэмкӀэ хывхэм я шӀыналъэр инышху щыт. Ди лъэхъэнэм и япэрей миным и кӀэдзэгъуэм азиэ хывым шӀыпӀэшхуэр иубыдт [[Месопотамиэ|Месопотамиэм]] щыкӀэдзауэ [[Джылэ Республикэ Китай|Китайм]] ипшъэ лъэныкъуэм нэс.

 

Езы псэушъхьэхэри цӀыхухэм яхуэсэжьа шъхьэкӀ, нэхъыбэм джыпсту здэпсо шӀыпӀэхэр хъумакӀу щытхэ. Азиэ хывыр XIX лъэхъэнэм [[Аустралиэ|Аустралиэм]] ирачахэ, яужым абым и ишъхъэрэ лъэныкъуэм куэду зэхэкӀахэ.

 

 

ПэмыкӀыу зэран яхуэхъур зэкӀэлъыпыту унагъуэ хывхэм зэрпыхьэхэр, я лъыр абым зэӀэгъэхьэр. КӀэлъыплъын абым гугъу Ӏэуэ къыкӀокӀыр хывхэм я гъунэгъу цӀыхухэр зэрыпсом шъхьэкӀэ я унагъуэ хывхэр шъхьэхуиту хъупӀэхэм дагъэкӀыу.

 

== Зэрыпсохэр ==

Азиэ хывым и гъашъэр псым епхауэ щыт, псы хому ежэхым иэ псыхъурехэм. Пщэджыжьымрэ бджэхьэшъхьэмрэ шӀэӀэтауэ щыщытым дежь хывхэр хъупӀэхэм хэтхэ, икӀи псыудзхэр зэзэмызэкӀэ я Ӏусым и 70 %-у щыт, махуэм и хуабэгъуэр я шъхьэм нэхъ къыхэмыщу ятӀэ цӀынэм хотӀысхьэхэри хэсхэ.

 

 

Нэхъыбэм хывхэр гуп мы ину зэхэтхэ, абыхэм зы гуужъ, гукӀэ зытӀущ, джэм зытӀущ шкӀэхэр ядэкӀыгъу хэтху. Зэхэтын хабзэ яӀэми абым и пылъыным яуж итхэкъым нэхъыбэм. Гуужъыр нэхъыбэм лъэныкъу зеӀыгъыр адрей псэушъхьэхэм я хэмыхьу, згуэрэ къатеу ешӀыпхъуахэмэ, гупым якӀэлъоплъ, джэм гуэрэхэр хэкӀауэ щытмэ и бжьакъуэмкӀэ еуэкӀыурэ гупым хехуэжьыр. Щежьэхэм идежь хабзу яхэлъ зэпамыуду: джэмыжъхэр ипэм иту макӀуэхэ, шкӀэхэр икум итхэ, икӀэм итхэр гукӀэхэмрэ джэмыкӀэхэмрэ. Згуэрэ къакӀалъежьэмэ гупыр пабжъэхэм холъадэ, хъурей-хъурейуэ жэжу, яужым къоувыӀэхэри я лъэужхэм тету яуж къыхьам йожэхэ.

Гуужъхэр апхуэдизымкӀэ бзаджэ мэхъухэр я шэнкӀэ, нэхъыбэм гупым хокӀхэри язакъу мэпсохэ. Апхуэдэ хывыжъхэм хуэсакъу яхущытын хуэй, зэзэмызэкӀэ лажьи имыӀу цӀыхухэми ятоуэхэр.

 

Куэду хывхэр лэжьыгъэ ӀохухэмкӀэ ягъэсэбэпхэр, нэхъыбэм прундж губгъуэлэжьыгъэхэм, пэмыкӀыуэ и шэм шъхьэкӀэ, ауэ хывым щанэк э нэхъ макӀэ шэуэ къыкӀэкӀыр жэмым нэхърэ. Абым емылъытауэ хывым и шэр нэхъ маеу щыт жэмышэм нэхърэ. Хывым и лыр шкӀэрами шабэкъым, абым шъхьэкӀэ шхыным макӀыу ягъэсэбэр.

 

 

== Гулытыгъуэхэр ==

 

{{Stub}}

[[Категория:ШэрыпӀхэр]]

 

[[uk:Водяний буйвіл]]

[[vi:Trâu]]

[[zh:水牛]]

[[zh-min-nan:Chúi-gû]]