Шам версиехэм я зэщхьэщыкӀыныгъэхэр

Content deleted Content added
цӀ r2.7.1) (робот добавил: my:ဆီးရီးယားနိုင်ငံ
цӀ r2.7.2) (робот добавил: wa:Sireye; косметические изменения
13 сатырыр
|region = SY
|CoordScale = 4000000
|Бзэхэр = [[Хьэрыпыбзэ|хьэрыпыбзэ]]
|Хуитыныгъэм и махуэ = 1946 мэлыжъыхьым и 17-м
|КъызхэкӀар = [[Фрэндж|Фрэндж]]
|Къалэ нэхъыщъхьэр = [[Дамаск|Дамаск]]
|ӀэнатӀэ хабзэр = [[Парламент республикэ|Парламент республикэ]]
|Къалэ нэхъ инхэр = [[Дамаск|Дамаск]], [[Хьэлеб|Хьэлеб]]
|Тхьэмадэхэм я пӀэхэр = Президент</br>Премиер министр
|Тхьэмадэхэр = Башар Ал Асад</br>Мухьэмэд Нэджи ал Отари
34 сатырыр
|ВКӀуП-цӀыхум техуэр = 4570
|Валутэр = Шам фунт ([[ISO 4217|SYP, 138]])
|Доменхэр = [[.sy|.sy]]
|Телефон кодыр = 963
|Къагъэсэбэп зэманыгъуэхэр = +2
40 сатырыр
|Commons = Syria
}}
'''Хьэры́п Респу́бликэ Шам''' ({{lang-ar|الجمهورية العربية السورية}}) — [[КъуэкӀыпӀэ Гъунэгъу|КъуэкӀыпӀэ Гъунэгъум]] хэт къэрал. И къалэ нэхъышъхьэр [[Дамаск|Дамаск]] - дунейспом джылэ здыдэс къалэ нэхъышъхьэхэм я нэхъыжъ.
 
== Хэкумэтхыр ==
{{Main|Шамым и хэкумэтх}}
[[FileФайл:SatSyria.jpg|180px|thumb|left|Шам и шӀыпӀэтхыпхъэр]]
Шамыр [[КъуэкӀыпӀэ Гъунэгъу|КъуэкӀыпӀэ Гъунэгъум]] хэт къэрал, и инагъыр зэрыхъур мин 185,2 км², и къуэхьэпӀэ лъэныкъуэр [[Хы Курыт|Хы Курытым]] и Ӏуфэм Ӏохьэ, и гъунапкъэхэр дырикӀуэхэр: ипшъэ-къуэхьэпӀэмкӀэ - [[Ливан|Ливанымрэ]] [[Исраэл|Исраэлымрэ]], ипшъэмкӀэ - [[Йордан|Йорданым]], къуэкӀыпӀэмкӀэ - [[Ираку|Иракум]], ишъхъэрэмкӀэ - [[Тыркуэй|Тыркум]].
 
И шӀыпӀэр лъэныкъуитӀу егуэчыр [[Ан Нусариа|Ан Нусариа тхым]] и Ӏуашъхьэхэм, и къуэхьэпӀэ лъэныкуъэр псыкӀэ бэуэ къигъану, къуэкӀыпӀэр гъушъэгъу ишъу. Къуэладжэшхуэ шӀыгуфӀ илъу и ишъхъэрэ-къуэхьэпӀэ лъэныкъуэм хэлъ, км 130-кӀэ ирикӀу тыркуэй гъунапкъэм щыкӀэдзауэ [[Хы Курыт|Хы Курыт]] ӀуфэмкӀэ ирокӀуэ ливиэ гъунапкъэм нэс. А хэкум дежь къэралым и аграриу хъуар хэту джыпӀэ хъуну.
 
Къэралым и псы нэхъ иныр [[Еуфрат|Еуфрат]], абым 80% къэралым псыуэ иӀэр хэлъ, И сэмырабгъумкӀэ хэлъадэ псы нэхъ инхэр Балихрэ Хабуррэ, Тыркуэйм къыхожхэр. ИжьэмкӀэ хэлъадэ псыхэр гъатхэ къуэдеймра я псыхъуэхэм псы щежэхыр. 1973 гъэм Шамым псыубыд Табакам Дам яшъын яуха, абым псыхъурей [[Эл Асад (псыхъурей|Эл Асадыр]] еӀыгъ, абым и кӀыхьэгъыр км 80 хуэдиз мэхъур и бгъуагъыр км 8 хуэдизым нос.
 
Хьэйуар нэхъыбэм гъушъэгъу щыт. Курытыгъу илъээсым уэуэ къехыр мм 100-м фӀэкӀкъым. Темперэтурэ курытыр шӀычылэм - +7,2 &nbsp;°C, мэкуауэгъуэм - +26,6 &nbsp;°C.
 
== Тхыдэр ==
57 сатырыр
Шамым и тхыдэм бжыгъэрэ яубыдауэ щыта - [[Пэсырей Мысыр|мысырхэм]], [[Канаан|канаанхэм]], [[Арамейхэр|арамейхэм]], [[Ӏэссирей|Ӏэссирийхэм]], [[Вавилон|вавилонхэм]], [[Къажэр империэ|къажэрхэм]], [[Пэсырей Алыдж|алыджхэм]], [[Урым империэ|урымхэм]], [[Набэтей|набэтейхэм]], [[Византий империэ|византийхэм]], [[Хьэрып Халифат|хьэрыпхэм]], [[Джорыдзэ|джорыдзэхэм]], яужым [[Уэсмэн империэ|Уэсмэн империэм]] и ӀэнатӀэм кӀэта.
 
[[Мыслимэндин|Мыслимэныгъэр]] Шамым 661 гъэм ихьа, [[Дамаск|Дамаск]] [[Хьэрып Халифат|Халифатым]] и къалэ нэхъышъхьэ щыхъуам, [[Ӏумаядхэр|Ӏумаядхэм]] я ӀэнатӀэгъуэм щыгъуэ. А зэманыгъуэм Халифатыр къэрал лъэшышху щытт, [[Пиреней хы тӀыгуныкъуэ|Пиреней хы тӀыгуныкъуэм]] щыкӀидзэти [[Азиэ Курыт|Азиэ Курытым]] нэст. [[Дамаск|Дамаскыр]] хьэрып къэралыгъуэм экономикэмкӀи, шъэныгъэхэмкӀи шъхьэщыт хъуа VIII лъэхъэнэм, дунем и къалэ нэхъ инхэм ящыщу. 750 гъэм [[Ӏумаядхэр|Ӏумаядхэр]] [[Аббасхэм|Аббасхэм]] трамыхуа кӀышъэ, яужым къалэ нэхъышъхьэри [[Багдад|Багдад]] яхьа. XIII лъэхъэнэм и кум Дамаскыр [[МамлыкӀу империэ|МамлыкӀу империэм]] и куейм и къалэ нэхъышъхьэ мэхъур. 1400 гъэм Шамым [[Монголыдзэ|монголыдзэр]] тоуэ. [[Темырлэн|Темырлэным]] къалэр зехекъутэ, ехъункӀри мылъку хъуар [[Самарканд|Самаркандым]] дечыр. 1517 гъэм Шамыр [[Уэсмэн империэ|Уэсмэн империэм]] и ӀэнатӀэм кӀохуэм илъэсишъэ зытӀущкӀэ.
 
[[Япэрей дунейпсо зауэ|Япэрей дунейпсо зауэр]] иуха яуж [[Уэсмэн империэ|Уэсмэн империэр]] кӀэху зэгуэхун кӀедзэ. 1920 гъэм хьэрып пэштыхьей Шам мэхъур и пэхтыхьу техьэр [[Фейсал I|Фейсал I-й]] [[Хашимийхэр|Хашимий]] лъэпкъым щыщ, яужым [[Ираку|Иракум]] и пэштыхь хъуа. Шамым хуитыныгъэ куэдрэ иӀэкъым. Мазэ зытӀущ текӀауэ фрэнджыдзэм Шамыр оккупациэ ешъыр. 1922 гъэм [[Лъэпкъхэм я лигэ|Лъэпкъхэм я лигэм]] унафэ къыдегъэкӀ Тыркуэйм Шам лъэныкъуэгъу иӀыгъар [[Британиэшхуэ|Британиэшхуэмрэ]] [[Фрэндж|Фрэнджымрэ]] яхуигуэчу. Британиэшхуэм [[Йордан|Йорданымрэ]] [[Палестинэ|Палестинэмрэ]] лъыса, Фрэнджым - иджырей Шамымрэ [[Ливан|Ливанымрэ]]. 1936 гъэм Фрэнджымрэ Шамымрэ тхылъ кӀатхэ Шамым и хуитыныгъэр къыхэкӀыу абым, ауэ 1939 гъэм Фрэнджыр кӀогъуэжьри игъэзанкӀэкъым тхылъым кӀитхар. [[ЕтӀуанэ дунейпсо зауэ|ЕтӀуанэ дунейпсо зауэм]] и зэманыгъуэм Фрэнджым и къэрур мэкӀуэдыр, Шамым зыкъэӀэтыгъуэ йокӀуэкӀ хуитыныгъэм шъхьэкӀэ.
67 сатырыр
1948 гъэм шамыдзэм лъэныкъуэгъ иӀыгъу [[Хьэрып-исраэл зауэ|хьэрып-исраэл зауэм]] хэта, хьэрып къэрал зэгуэтхэм ирагъэжьам.
 
1958 гъэм мэзаем и 22-м Шамымрэ [[Мысыр|Мысырымрэ]] зы къэралу зэхохьэхэ [[Хьэрып республикэ зэгуэт|Хьэрып республикэ зэгуэт]] и къалэ нэхъышъхьу хъуар [[Каир|Каир]]. Къэралым и президент хъуар [[Гамал Абдэл Насэр|Гамал Абдэл Насэр]], шамхэми ӀэнатӀэпӀашъхьэ куэд ялъыса, ауэ куэд темыкӀыу [[Гамал Абдэл Насэр|Насэрым]] шам политикэ партиэхэр зэхегъэкӀ, аграриэр, къыдэгъэкӀыгъуэхэр, банк лэжьыгъуэхэр къэралыгъуэ лъэпкъэгъу ешъхэр. 1961 фокӀадэм и 28 [[Дамаск|Дамаскым]] дзэзэшэ гупым я унафэкӀэ къэрал зэхъуэкӀыгъуэ йокӀуэкӀ, Шамыр аргуэру хуит мэхъур.
 
== Джылэр ==
{{Main|Шам и джылэр}}
Шам джылу дэсым и бжыгъэр 2007 гъэмкӀэ зэрыхъуар 19 405 млн цӀыху. [[Хьэрыпхэр|Хэрыпхэр]] 80% мэхъу дэсу хъуам. ПэмыкӀ лъэпкъ нэхъ ину бжыгъэкӀэ кӀуэр [[Курдхэр|курдхэр]] - 10% мэхъухэр, ябыхэм я нэхъыбэр къэралым и ишъхъэрэ лъэныкъуэм дэсхэ, куэдым я бзэр зэрахьэхэ, [[Ӏэссирийхэр|Ӏэссирийхэр]] 3% мэхъухэ. [[Адыгэхэр|Адыгу]] мин 400 хуэдиз дэс, [[Ермэлыхэр|ермэлыуэ]] мин 200 хуэдиз, [[Ингушхэр|ингучу]] минитху хуэдиз. А лъэпкъхэм щымыхъукӀэ [[Тыркуэй|Тырку]] гъунапкъэм и лъэныкъуэм дежь къалэ [[Хьэлеб|Хьэлебымрэ]] [[Латакиэ|Латакиэмрэ]] мин 900 хуэдиз [[Тыркухэр|тырку]] дэсхэ.
 
== Экономикэр ==
89 сатырыр
! Куейр
! Къалэ нэхъышъхьэр
| rowspan="28" | [[FileФайл:Syrnumbered.png|310px]]
|-
| 1
160 сатырыр
== ТехьэпӀэхэр ==
 
* [http://www.mofa.gov.sy Шамым и Министериэ Къэралхэм я ЗэпылъыгъуэмкӀэ] {{Ref-en}}
* [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sy.html Шам World Factbook сайтым] {{Ref-en}}
* [http://www.dmoz.org/Regional/Middle_East/Syria/ Open Directory Project] {{Ref-en}}
 
{{Geo-stub}}
 
[[CategoryКатегория:Шам]]
 
[[ace:Suriah]]
327 сатырыр
[[vi:Syria]]
[[vo:Süriyän]]
[[wa:Sireye]]
[[war:Sirya]]
[[wo:Siri]]
Къыздырахар: "https://kbd.wikipedia.org/wiki/Шам"