Эрнан Кортес версиехэм я зэщхьэщыкӀыныгъэхэр
Content deleted Content added
цӀ r2.7.1) (робот добавил: ur:ہرنان کورتیس |
цӀ r2.7.3) (робот добавил: su:Hernán Cortés; косметические изменения |
||
23 сатырыр
| Commons = Hernán Cortés
}}
'''Фернандо Кортес Монрой Писарро Алтамирано''' ({{lang-es|Fernando Cortes Monroy Pizarro Altamirano}}), къыздэхъуар [[Медейин|Медейиным]] [[
== КӀэлэгъуэм и биографиэ ==
[[Медеджин|Медеджиным]] къэхъуа [[
Кортесым дэкӀыгъуа и гъашъэтхыдэр зытх - Франсиско Лопес де Гомара и гугъ зэришътэр, сабий къэрууншу, куэду сымэджауэ, абым шъхьэкӀэ кариерэ къыхухахтэр иэ юристу иэ шоджэну. 14 илъэсищым дежь [[
ИлъэситӀ текӀауэ Кортесым университетыр фӀэхедзэ, ядэм абымкӀэ игу щигъэкӀауэ, икъуэмкӀэ унагъуэр къэзӀэтыжьын зигугъам. Яужым Кортесыр нотариусу лэжьа [[Севиджэ|Севиджэм]].
37 сатырыр
== ШӀыпӀэ КӀэр ==
1506 гъэм Кортесыр [[
1510 гъэм Кортесыр [[Веласкес Диего|Диего Веласкес]] и дзэгупым дэкӀыгъу ежьа, [[Куба|Кубар]] яубыдыну. Дзэгупым Кортесыр мылъкумкӀэ и нэхъышъхьу утт, [[Эспаниэ|Эспаниэм]] ирагъэхьын хуэй мылъку къахьам пщым и ныкъуэм, абыми кӀэлъыплът. Веласкесым игу ирихьт Кортесыр, абым шъхьэкӀэ илъэс 26 хъу конкистадорым кӀэх зыкъыӀэта колониэм. Куэд темыкӀауэ Веласкес и секретар мэхъури [[
== Мексикэм и экспедициэ ==
[[File:Ruta de Cortés.svg|thumb|220px|Зекlуэ 1519-1521 и тхыпхъэ]]
Мексикэр убыдын мурадыр зеяр Веласкес, ахъчэкӀэ зекӀуэр зэфӀэзгъувари ара. 1518 гъэм Кортесыр дзэзэшу трагъува, ауэ губернаторымрэ езымрэ аргуэру зэхъуэна яуж а унафэр Ӏуахри Кортесыр трагъэкӀыжьа. ТӀум щыгъуи Кортесым бзэдагагъэ иӀэмкӀэ дзэгупрэ дэкӀыгъу гупрэ къэгъуэт, уасэ яретри [[
Кортес и дзэм хэтар: лъэс шъауэгъу 518 нэрыбгэ, шу шъауэгъу 16 нэрыбгэ (абыхэм я зытӀущым зэхэдзауэ зы шы нэхъ ямыӀу, Алварадоми хуэду), аркебузэзехьу 13 нэрыбгэ, арбалетзехьу 32 нэрыбгэ, хызекӀуэ шъауэгъу 110 нэрыбгэ, унэӀуту 200 - кубэ индейхэмрэ африкэм щыщхэмрэ, пщылӀрэ мылъку зехьэрэ хуэдэху. Шыуэ 32, топфочу 10, фалконету 4.
Экспедициэр гъогу ящӀэгъэхэмкӀэ ежьа [[
[[File:Zempoala-06.jpg|thumb|left|300px|Тотонакахэм я къалэ нэхъышъхьэ Семполаум къэлыжьа lуашъхьэхэр]]
Табаско идежь эспанхэм къэралышхуэ Мешико и хъыбар къашъэр, материкым и кум хэлъу, абым цӀэ «Мексикэр» къыхокӀыр. 1519 гъэм бадзэуэгъуэм Кортес и экспедициэр Мексикэ хыжэм иде къокӀыр, абдежым [[
1519 гъэм шышъхьэӀум и 16 эспанхэр [[ТеночтилӀан|ТеночтилӀаным]] дохьэхэ. Кортесым иӀэр - лъэс шъауэгъуэ 500, шу шъауэгъуэ 16, тотонакхэм ящыщу мин 13 хуэдиз шъауэгъуэ. Шъауэгъуэ къэрууфӀэ конкистадорхэм здагъуэтыр къушъхьэ лъэпкъ хуит ЛӀаскал идежь, [[Ацтекхэр|ацтек]] лъэпкъ зэгуэтхэм язауэхэм. Зэр хэхьар иригъэубыдын шъхьэкӀэ ЛӀаскалхэм я пщым Кортесым и пхъур ирет ШикотенкалӀ, яужым Кортесым пшъашъэр Алварадом иретыжьыр, Луиса де ЛӀаскала триӀуауэ, Алварадом и зукӀу хъуам яужым хэта дэкӀыгъу. Кортес и дзэр абдежьым шъауэгъуэ минищкӀэ лӀаскаланхэмкӀэ хэхъуа. ЛӀаскалар эспаниэ ӀэнатӀэм и къэру хъуа [[
[[File:Matanza de Cholula - Lienzo de Tlaxcala.jpg|thumb|220px|Чолулэ екlуэкlа зауэр. Индейхэм я тхыгъэ]]
1519 гъэм жэпуэгъуэм Кортес и дзэр Чолулэм нэса - къалэ етӀуанэ и инагъумкӀэ [[Мексикэ|Мексикэ Курытым]], тхьэлъэӀупӀэ нэхъышъхьэ абдежь иса лъэпкъхэм я диным. КъызхэкӀам гурыӀуэгъуэ имыӀу Кортесым джылэ абым дэсар ириха, къалэри ныкъуэ гъэсу къыгъэна.
[[Ацтекхэр|Ацтекхэм]] я къалэ нэхъышъхьэм идежь здэкӀуэм, эспанхэм вулкан [[
[[ТеночтилӀан|ТеночтилӀаным]] эспанхэр щихьэр 1519 гъэм шъакӀуэгъуэм и 8, ацтекхэм я лӀатоан (пщы) [[
Эспанхэмрэ лӀаскалан шъауэгъуэхэмрэ пщым и зы унэр яубыдри кӀэтӀысхьахэ, яужым абдежьым къэрал мылъкулъэри къагъуэта. Мантесумэм [[Карл V Габсбург|Карл V]]-м и ӀэнатӀэм кӀэувэну хагъэзыхьа, унэ яубыдам къыкӀанэри. Илъэс ныкъуэ текӀауэ, зэфӀэувэныгъэ хэрзынэ щымыхъум Кортес хъыбар къынос Веласкесым дзэ Панфило де Нарваэса къыригъэжьауэ [[Мексикэ|Мексикэм]], кхъухь 18 зэхэту, унафэ Кортесыр яубыду [[Куба|Кубам]] нагъэсыну яӀу. Зэманыр Ӏэуэ зэӀыхьэт: Кортесым къалэм и нэхъышъхьу лейтенант Алварадор къэгъанэ, шъэуэгъуэ 100 дэкӀыгъуи, езым 300 нэрыбгэ игъусу [[Веракрус|Веракрусым]] йожьэ. (Эспан тхыгъэ лэжьыгъэхэм ягу ирихьтэкъым индей шъэуэгъуэ гъусэхэм я бжыгъэр къаӀуэхун). Кортесым Нарваэсам щыщ шъауэгъуэхэр ахъчэкӀэ хегъэзыхьхэри и лъэныкъуэм къоуэкӀхэри дзэ бжыгъэкӀэ хэхъуам ядэкӀыгъу Мексикэ къуэм къэгъэзэжьыр.
67 сатырыр
Эспанхэм я лъырыжэ дэкӀыжьыгъуэр бадзэуэгъуэм и 1 цӀэ траӀуэр «Гузавэгъуэ жэш». Артелериэу хъуар я ӀэкӀэкӀа, дышъэ [[ТеночтилӀан|ТеночтилӀаным]] къыдахауэ хъуар яфӀэкуэда. ХэкӀуэдауэ хъуам я бжыгъэр гъэзэнкӀэн гугъ мэхъур, нэхъ ин дыду къэзыӀохур Бернал Диас - эспану 1 000 хуэдиз хэкӀуэдауэ, Кортесым зэритхымӀкэ 150 нэхъ хэкӀуэдакъым. Езы Кортесым макӀэ итхыр «Гузавэгъуэ жэшым» шъхьэкӀэ. Нэхъ зызгъэлъэгъуар зауэнымкӀэ Алварадо лейтенантым.
Зэпэубыдыгъу щытыр конкистэ тхыдэм «Отумбэ щекӀуэкӀа зауэ» 1520 гъэм бадзэуэгъуэм и 7, иджырей тхыдэшъэныгъэ лэжьыгъэхэм ао таурыхъхэм ящыщу къалъытэ. Официалу къызэралъытэмкӀэ [[
1521 гъэм щӀышылэм [[ТеночтилӀан|ТеночтилӀаным]] и хъуреягъыр яубыд, псыншэ-шхыншу къагъэнауэ. Абы щыгъуэми ацтекхэм къадэшъ къалэ-къэрал Мехико къуэм дэтхэри яубыд эспанхэм. 1521 гъэм, шышъхьэӀум къалэм теуэн кӀадзахэ. ШышъхьэӀум и 13, ацтекхэм я лӀатоани (пщы) къэнэжьар щаубыдым ацтек къэралыр кӀуэда. 1524 гъэ нэгъунэ Кортес шъхьэхуиту изакъуэ тета нэхъышъхьу [[Мексикэ|Мексикэм]].
74 сатырыр
Кортес тхыгъэ иригъэхьхэтэмрэ биографиэ Гомаро итхамрэ тхьэусыхыгъэ куэл иӀэ, пщымрэ абым дэкlыгъухэмрэ къызэреныкъуэкъухэр, Кортес фэ зэррамыплътэм. ЗэрщытамкӀэ Кортесым апщыгъуэ шъхьэхуиту ӀэнатӀэ иӀэну хуэя, абым шъхьэкӀэ и дэкӀыгъухэмрэ езырэ я Ӏохухэр зэӀыхьахэ.
1524 гъэм Кортесым ӀэнатӀэ генерал-капитан ират, аргуэру колониэ кӀэ яшъам Эспаниэ КӀэ Хымрэ Океанымрэ. А унафэм дэкӀыгъу эспаниэ пщым и лъэжьыгъыплӀ къэкӀуа (Пщым и Аудиенциэ), администрациэм и системэр зэфӀэгъувэным елэжьынэху, Кортесми и ӀэнатӀэм лей къыхимыхын шъхьэкӀэ. А зэманым Кортес лъэжьыгъэшхуэм яуж итт, [[
1523 гъэм эспан пщым Хуан де Гарая ирегъажьэ Ишъхъэрэ Мексикэр иубыдын шъхьэкӀэ, Кортесым ар къыхуимыӀоху. Лъыгъэжэшхуэ къыхэкӀа зауэм Веласкес, Герая, Фосеко епископымрэ Кортесыр ятекӀуа, ауэ Мехико къэгъанэри [[
Апщыгъуэм пщыр [[Джэрмэн|Джэрмэным]] щыӀэт, католикхэмрэ протистантхэмрэ я зауэр зэригъэзаху. [[Эспаниэ|Эспаниэм]] и Ӏохухэр зезыхьэтэр Адриан архиепископым. Абым идежь лъэӀуэгъуэ здыхуэкӀуар Хуан Понсе де Леон II (Флорида япэреуэ зыгъуэтам и къуэ), Кортесыр хабзэншу игъэлъагъу, укӀын хуэуэ лъаӀу. Оппозициэр нэхъ ин хъут, 1527 гъэм Кортесым и пӀэр къэгъанэри 1528 гъэм [[Эспаниэ|Эспаниэм]] къэгъэзэжьыр, лэжьыгъэ ишъахэр къыӀохужьын шъхьэкӀэ.
90 сатырыр
1541 гъэм аргуэру мэхьчэмэ ирагъэкӀуэкӀам яуж и ӀэнатӀэр къызэрригъэхъум теухуауэ, Кортесым [[Эспаниэ|Эспаниэм]] игъэзэжьын хуэй мэхъур. И Ӏохухэр зэӀыхьа, пщым и аудиэнциэр ерагъкӀэ къылъыст. Хъыбарыжьым къызэриӀуатэмкӀэ Кортесым уэркъ гупым зэхигъэгъуэщыхьри пщым и гум и теувапӀэм зыкӀэришъа. Пщы къытехьам упшӀэ иритам: «У хэт уэ?», Кортесым джэуап ита: «Сэ а цӀыхура Зиусхьан уиадэжьхэм къалу къыпхуагъэнам нэхъри нэхъыбу къэралхэр къозытар!»
1541 гъэм Кортесыр зекӀуэ генуэз адмирал Андреа Дориам шхьэщытым хэхьа, пщым и унафэмкӀэ, [[Алджазайр|Алджазаирыр]] яубыдын шъхьэкӀэ. Кортесым алджазайр пщы Хайретдин Барбароссыр иубыдын игугъа ауэ хы уае къатеуар эспан хыдзэр зэрщыту хигъэкӀуадэ пэта. А зекӀуэр нэсыпыншэ Ӏэуэ къыкӀэкӀа Кортесми шӀыхуэ куэд къыхуихьа, зеӀкуэм хэтауэ хъуар езым и ахъчэкlэ зэригъэхьэзырам шъхьэкӀэ. 1544 гъэм Кортесым иск ита, пщым и мылъкулъэм, ауэ мэхьчэмэм и лъэжьыгъэр 1547 гъэм нэгъунэ зэкӀэкӀачри мыхьэнэ къыхэкӀакъым. Кортесым [[Мексикэ|Мексикэм]] игъэзэжьым гугъэ ишъри ауэ дезентериэ уз къыхэхьэри [[
Тхылъ къыгъэнам лъэужыгъу [[Мексикэ|Мексикэм]] кӀалъхьэжьыну кӀэлъаӀуэт, бын иӀу хъуам, индей бзылъхугъэ иӀауэ хъуам ягъуэтахэм Мелечинэ икъэ Мартинри яхэту (и япэрей къуэр) и унэгъуэцӀэм и пӀалъу хъуар яратыну. А псори ягъэзэнкӀа.
207 сатырыр
[[sl:Hernán Cortés]]
[[sr:Ернан Кортес]]
[[su:Hernán Cortés]]
[[sv:Hernán Cortés]]
[[sw:Hernando Cortes]]
|