Махуэ Гъэпс (Мазэхэр) версиехэм я зэщхьэщыкӀыныгъэхэр
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
36 сатырыр
Адыгэ мазэцIэхэр – ди культурэщ, ди пасэрейм я гъащIэщ, я дуней
еплъыкIэм, я гупсысэм къигъэщIащ.
== Гъэцlэхэр ==
Адыгэхэм илъэсыр япэ щIыкIэ IыхьитIу фIэкIа ягуэшу щытауэ къыщIэ-
кIынукъым – гъэрэ щIырэ, гъэмахуэ пIалъэрэ щIымахуэ пIалъэу.
Line 41 ⟶ 43:
лась летней»,- жыхуиIэри.
Тхыдэм къызэригъэлъагъуэмкIэ, иужькIэ илъэсыр IыхьиплIу иращIыкI
хъуащ:
* гъатхэ (гъа-тхэ), «весна»,
* гъэмахуэ (гъэ-махуэ) «лето»,
* бжьыхьэ(бжьы-хьэ) «осень»,
* щIымахуэ (щIы-махуэ) «зима».
Мыбы дэтхэнэ зыми мазэ щырыщ яубыдырт. Мазэм махуэ тIощIрэ
пщIырэ, илъэсым махуэ 360-рэ къищтэу арат. Илъэс къэсыхункIэ махуитху-хы къыдидзэрт,икIи ахэр адыгэхэм тхьэлъэIу махуэхэу яIащ.
Line 47 ⟶ 54:
дыгъэм и къыщIэкIыгъуэ-къухьэжыгъуэмкIэ цIыху набдзэгубдзаплъэхэм зыхуейр къащIэфырт, зэманыр здынэсар къахутэрт.
Адыгэхэм нэхъ гу зылъатэр дыгъэр «солнце», мазэр «луна», вагъуэхэр «звезды» арат. Псалъэм щхьэкIэ, къуажэхэм хэхауэ бгыщхьэ, жыг гуэрхэр яIэт,дыгъэр абыхэм я щхьэщыгум къызэриувэмкIи, зэманыр къащIэрт.
КъинэмыщIауэ, лIыжь зэрыс унагъуэхэм сыхьэт башкIэ еджэу
Илъэсыр IыхьитIу зэрагуэшыр адыгэхэм Вагъуэбэ «Созвездие Тельца» жыхуаIэ вагъуэ быным ирапхырт. Вагъуэбэр щIэныгъэм Дыгъэр здыкIуэцIырыкIыу жыхуиIэ Вагъуэ бын пщыкIутIым щыщу Телец жыхуаIэм нэхъ тохуэр.
Абы ехьэлIауэ, ди бзэм иджыри къыхэнэжауэ хэтщ мыпхуэдэ жыIэгъуэхэр:
Line 57 ⟶ 63:
верхушку дерева».
«Вагъуэбэр щIым хыхьэжащ» – «Созвездие Тельца вернулось в землю».
== Мазэхэр ==
Адыгэхэм зэралъытэмкIэ, илъэсым и пIалъэхэр зэрызэблэкIынур зы-
пыщIар Вагъуэбэрт. Ар щIым къыщыхэкIым и деж (иджырей мартым и 21-22) гъатхэр, нэхъ тэмэму жыпIэмэ, адыгэ илъэсыщIэр къихьэрт.
Line 83 ⟶ 91:
адыгэ мазэцIэхэм зэреджэр зэтехуэкъым.
Япэу дыкъытеувыIэнщ Нэгумэ Шорэ къигъэсэбэп фIэщыгъэцIэхэм:
* г а т х а п е м а з h – (гъатхэпэ мазэ) – март
* г а т х е к у м а з h – (гъатхэку мазэ) – апрель
* г а т х е к е м а з h – (гъатхэкIэ мазэ) – май.
* г а м а х о п е м а з h – (гъэмахуэпэ мазэ) – июнь.
* г а м а х о ку м а зh – (гъэмахуэку мазэ ) – июль.
* г а м а х о к е м а з h – (гъэмахуэкIэ мазэ) – август.
* б ж и х h п е м а з h – (бжьыхьэпэ мазэ) – сентябрь.
* б ж и х а к у м а з е – (бжьыхьэку мазэ) – октябрь.
* б ж и х а к е м а з е – (бжьыхьэкIэ мазэ) – ноябрь.
* ч и м а х о п е м а з е – (щIымахуэпэ мазэ) – декабрь.
* ч и м а х о h к /у/ м а з h – (щIымахуэпэ мазэ) – январь.
* ч и м а х о h к е м а з е – (щIымахуэкIэ мазэ) – февраль.1
Line 169 ⟶ 177:
фIэу, нэхъ къэщтэжыгъуафIэу къэзылъытэхэр щыIэщ. Ауэ «щIымахуэпэ»,«щIымахуэку», «щIымахуэкIэ» жыхуиIэ псалъэхэр мазэ гуэрым тещIыхьауэ щыткъым, абыхэм къагъэлъагъуэр гъэм и лъэхъэнэщ. Апхуэдэ мыхьэнэ яIэу бзэ псоми ахэр хэтщ икIи куэдрэ къыдогъэсэбэп. КъинэмыщIауэ, гъэмахуэри,бжьыхьэри, щIымахуэри, гъатхэри къыщихьэр тхьэмахуищым щIигъукIэ къыкIэроху иджырей махуэгъэпсым а лъэхъэнэхэм яхухиха мазэхэм я щIэдзапIэхэм.
Нэгумэм и вариантыр зэгъэщIэгъуафIэми, ари къезэгъыркъым.
▲дарым къыщыгъэлъэгъуа цIэхэми. ЗэщхьэщыкIыныгъэ гуэрхэр яIэми, хэхэс адыгэхэм къагъэсэбэп мазэцIэхэмрэ къэбэрдейхэм, адыгейхэм къагъэсэбэпхэмрэ зэтохуэ. Ар къызыхэкIар Къэбэрдейм икIа адыгэхэм а псалъэхэр зэрыздрахаращ, абыхэм зыри къагупсысакъым.
== Махуэцlэхэр ==
ГъэщIэгъуэнщ махуэцIэхэр зэрызэкIэлъыкIуэр.«Щам дэт Адыгэ Хасэ»
календарым дэ дызэресам хуэдэу тхьэмахуэр къызэрызэIуихыр блыщхьэркъым,атIэ щэбэтырщ, зэриухыр муслъымэнхэм я махуэ лъапIэ мэремымкIэщ.
| |||