Дагъыстэн версиехэм я зэщхьэщыкӀыныгъэхэр

[[FileФайл:Dagestan.png|thumb|200px|right]]

'''Дагъыстэн Республикэ''' ({{lang-av|Дагъистаналъул Республика}}, {{lang-dar|Дагъистанес Республика}}, {{lang-kum|Дагъыстан Республикасы}}, {{lang-lez|Дагъустандин Республика}}, {{lang-lbe|Дагъусттаннал Республика}}, {{lang-az|Dağıstan Respublikası, Дағыстан Республикасы}}, {{Lang-ru|Республика Дагестан}}, {{lang-tab|Дагъустан Республика}})  — [[Урысей|Урысей Федерациэм]] хэт республикэ. Къалэ нэхъышъхьэр [[Мэхьэчкъалэ]]

Дагъыстэныр [[Ишъхъэрэ Къаукъаз|Ишъхъэрэ Къаукъазым]]ым хэт. И гъунапкъэхэр здыӀухьэр: ишъхъэрэмкӀэ - — [[Къэлмыкъ Республикэ|Къэлмыкъым]], къуэхьэпӀэмкӀэ - — [[Ставропол Къэрал|Ставропол]] шӀыпӀэмрэ [[Мычгыш къэрал|Мышгычеймрэ]], ипшъэмкӀэ - — [[Курджы|Курджымрэ]]мрэ, [[Азэрбиджан|Азэрбиджанымрэ]]ымрэ, къуэкӀыпӀэм - — [[Каспий хы|Каспий хым]]м и Ӏуфэм Ӏохьэ.

Къэралым ежэх псы нэхъ инхэр - — [[Тэрч]], [[Сулак]], [[Самур]]. Дэгъыстэным и ишъхъэрээ лъэныкъуэр псыкӀэ мыбэгъуауэ щыт. Къушъхьэхэм ежэх псыхэр инхэ, шӀымахуэкӀи щтыхэкъым. Къэрал псом псыуэ 1800 хуэдиз йожэх, псыхъуреуэ 100 хуэдиз.

ШӀыпӀэр - — ишъхъэрэмкӀэ губгъу щыт, ипшъэмкӀэ - — къушъхьу. Ӏуашъхьэ нэхъ лъагэр - — [[Базардузу]].

Хьэйуар къэралыкумрэ ишъхъэрэ лъэныкъуэмрэ - — курыт-континенталу щыт, [[Каспий хы|Каспиим]] и Ӏуфэм - — субтропик.

Курыт температурэр губгъуэ лъэныкъуэхэм шӀычылэм зэрыхъур +1°С щыкӀэдзауэ 3°С нэс, къушъхьэхэм 5°С—11°С. Уэуэ къехыр 200—300, 600—800  мм зэрыхъумкӀэ.

Дагъыстэным и тхыдэр - — тхыдэ лъэпкъ 30-м фӀэкӀ, къэралым дэсхэм.

Ди лъэхъэнэм и пэм, иджырей Дагъыстэным и ипшъэ лъэныкъуэр [[Къаукъаз Албэней|Къаукъаз Албэнейм]]м хэтт.

[[Лъэхъэнэ Курытхэр|Лъэхъэнэ курытхэм]] и пэхэм, VI-XIVI—XI лъэхъэнэхэм Дагъыстэным и шӀыпӀэм къэрал [[Сарир]] зэфӀоувэ, и къалэнэхъышъхьу хъур [[Хунзах]]. VII лъэхъэнэхэм мыслымэн диныр йохьэ шӀыпӀэм, диныр шӀыпӀэм щызэфӀэувэр XV лъэхъэнэм. Дагъыстэным и ишъхъэрэ лъэныкъуэр [[Хазархэр|хазархэм]] яӀыгъ.

XII лъэхъэнэм [[Сарир|Сарирыр]]ыр хокӀуадэ. 1239-12401239—1240 гъэхэм [[монгол дзэр|монголхэр]] Дагъыстэным йохьэхэ.

1722-17231722—1723 гъэхэм [[Петыр I]] [[Къажэр зекӀуэ]] ишъа яуж [[Каспий хы|Каспиим]] и Ӏуфэр зэрщыту Урысейм хохьэ, ауэ дунем ехыжьа яуж, шӀыпӀэр зэрщыту Урысейм фӀокӀуэд.

1860 гъэм щыкӀэдзауэ 1917 гъэм нэгъунэ [[Урысей империэ|Урысей империэм]]м Дагъыстэн област джоуэ хэта.

! Лъэпкъыр ||Бжыгъэр [[2002]] гъэмкӀэ, <br /> Мин цӀыху<ref>[http://www.perepis2002.ru/ Урысейпсом и джылэбжыгъэ 2002 гъэм]</ref>.

| rowspan="20" | [[FileФайл:Dagestan etniciteit.png|250px|thumb|Дагъыстэн шӀыпӀэм и джылэ зэхэсыкӀэр:

| [[Авархэр]]|| 758,4 (29,4  %)

|[[Даргинхэр]]|| 425,5 (16,5  %)

|[[Къумукъухэр]]|| 365,8 (14,2  %)

|[[Лезгинхэр]]|| 336,7 (13,1  %)

|[[Лакхэр]]|| 139,7 (5,4  %)

|[[Урысхэр]]|| 120,9 (4,7  %)

|[[Азэрбиджанхэр]]|| 111,7 (4,3  %)

|[[Табасаранхэр]]|| 110,2 (4,3  %)

|[[Мычгышхэр]]|| 87,9 (3,4  %)

|[[Нэгъуейхэр]]|| 36,2 (1,4  %)

|[[Рутулхэр]]|| 24,3 (0,9  %)

|[[Агулхэр]]|| 23,3 (0,9  %)

Нэхъыбу джылэр зыпылъхэр хадэрэ, былым зехуэнымрэ. Лэжьыгъэ нэхъ индыдэр хэкум - — Дагдизел фабрикэ, дзэм щымыхъукӀэ джылэми шъхьэкӀэ Ӏэмэпсымэ къыдигъэкӀыу.

[[КатегорияКатегориэ:Республикэ Дагъыстэн]]