Тэрч (къалэ) версиехэм я зэщхьэщыкӀыныгъэхэр
Content deleted Content added
цӀ Bot: Migrating 19 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q196649 (translate me) |
No edit summary |
||
3 сатырыр
|статусыр = Къалэ
|адыгэцӀэр = Тэрч
|ицӀэдыдэр = {{Lang-ru|Терек}}
[[File:Terek city.jpg|300px]]
|дэмыгъэ =
|нып =
|lat_deg = 43|lat_min = 29|lat_sec = 00
|lon_deg = 44|lon_min = 08|lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
Line 14 ⟶ 15:
|хэку = Къэбэрдей-Балъкъэр
|тхылъым хэкур =
|куейр зыхуэдэр = Тэрч куей
|куей = Тэрч куей{{!}}Тэрч къедзыгъуэ
|тхылъым куейр =
|лъэпкъыгъуэр зыхуэдэр =
Line 21 ⟶ 22:
|кӀуэцӀ гуэшыгъуэр =
|тхьэмадэр зыхуэдэр =
|тхьэмадэ = ГъукIэпщ Хьэсэн и къуэ Алексей
|щыхалъхьа махуэр = 1876
|япэреуэ и гугъыр =
|
|статус щыкӀэдзауэ = 1967
|и инагъыр = 0,12
|хьэблэкум и лъэгагъыр = 254
|джылэ = 19
|джылэбжыгъэм и гъэр =
|Ӏувагъыр = 1 611
|агломерациэ =
|лъэпкъхэр = [[адыгэхэр]], [[урысхэр]]
|динхэр = муслым [[File:Islam symbol plane2 green.png|20px]], чылыстэн
|этнохоронимыр = тэрчхэр
|зэманыгъуэр = {{MSK0}}
|телефоным и кодыр = 86632
|почтэ индексыр = 361 202
|автом и кодыр = 07
|категориэ Commons идеж
|сайтыр =
|цифрэмкӀэ идентификаторыр =
}}
'''Тэрч''' ({{Lang-ru|Терек}}) — [[Къэбэрдей-Балъкъэр|Къэбэрдей-Балъкъэрым]]
Джылу дэсыр —
== ЩIыпIэ здэщыIэр ==
Тэрч къалэр [[Къэбэрдей-Балъкъэр|Къэбэрдей-Балъкъэрым]] и дыгъэкъуакIыпIэ IыхьэмкIэ щыIэщ, [[Тэрч|Тэрчыпсым]] и ижь лъэныкъуэмкIэ зыщиухуауэ.
Къалэр республикэм и бгыгъазэ Iыхьэм деж тетщ. ЩIылъэр захуэщ, ауэ дыгъэкъухьэпэмкIэрэ ишхъэрэкIэрэ зиIэтурэ макIуэ. Ику лъагагъыр 254 метрэкIэ хы Iуфэм къыщхьэщокI. Гъэмахуэр хуабэщ, температурэхэр +40°С нэс докIуей, щIымахуэр щIыIэ-тыIэщ, температурэр зэзэмызэхэщ -10°С аткIэ щехыр.
Къалэм гъущI-гъуэгу станцэ Мэртэзей иIэщ.
== Теухуауэ ==
Къалэр къыщаухуар 1876 гъэрауэ ябж, гъущI-гъуэгу станцэ Мэртэзейр лажьэн щыщIрагъэдзам щыгъуэ. Станцэм и цIэр пэмыжыжэу щыт Мэртэзей къуажэм и фэеплъу фIащащ. Апщыгъуэм станцэм елэжь цIыху тIэкIурат абы щыпсор. Ауэ хуэм-хуэмуурэ станцэм и хъуреягъ щIадзащ унагъуэхэм я унэхэр абдежхэм щаухуурэ къетIысэкIын.
1920 гъэм Джылэхъстэнейм и унафэщIхэм я зэхуэс щыIащ. Зэхуэс нэужым абыхэм мурад ящIащ стэнцэм къыбгъурыту къуажэщIэ щаухуну. УнафэщIхэр зэрызэгурыIуамкIэ къуажэщIэр Джылэхъстэнейм къыхуэнэжа щIыхэм и къалащхьэ хъун хуейт.
Япэу ахэр хуеят къуажэщIэми Мэртэзей фIащын, ауэ апщыгъуэм адыгэ къуажэхэм я цIэхэр яхъуэжын щIадзат, ахэм я пщхэм я цIэ-унэцIэхэр зэрызэрахьэм щхьэкIи, къэралым къытеува советхэм хуадакъым абыхэм я гугъэхэр.
Къэрал зауэшхуэ зэманым щыгъуэ къалэ нэмыцэхэм мазиткIэ яубыдауэ щтащ.
1967 гъэм Тэрч, къалэ статусыр хуагъэфэщащ.
== Джылэ дэсхэр ==
{| class='standard' style='text-align: center;'
! colspan=16 | ЦIыху бжыгъэр
|- class='bright'
! 1939
! 1959
! 1970
! 1979
! 1989
! 1992
! 1998
! 2000
! 2002
! 2005
! 2007
! 2009
! 2010
! 2011
! 2012
! 2013
|-
| 4 500
| 6 600
| 10 400
| 12 300
| 16 600
| 17 800
| 18 500
| 18 500
| 20 300
| 20 100
| 19 800
| 19 843
| 19 170
| 19 200
| 19 273
| 19 329
|}
; Лъэпкъ дэсхэр (2010 гъэ):
{|class="standard sortable"
|-
!Лъэпкъ
!ЦIыху бжыгъэр
!Iыхьэр <br /> %
|-
| адыгэхэр
| align="right" | 16 400
| align="right" | 85,6 %
|-
| урысхэр
| align="right" | 1 917
| align="right" | 10,0 %
|-
| Iэсетынхэр
| align="right" | 219
| align="right" | 1,1 %
|-
| адрейхэр
| align="right" | 634
| align="right" | 3,3 %
|-
| псори
| align="right" | 19 170
| align="right" | 100,00 %
|}
; Ныбжь зэхэтыкIэр (2010 гъэ):
{|class="standard sortable"
|-
! Ныбжьыр
! ЦIыху бжыгъэр
! Iыхьэр <br /> %
|-
| align="left" | 0 - 14
| align="right" | 3 508
| align="right" | 18,3 %
|-
| align="left" | 15 - 59
| align="right" | 13 100
| align="right" | 68,3 %
|-
| align="left" | 60-м аткIэ
| align="right" | 2 562
| align="right" | 13,4 %
|-
| псори
| align="right" | 19 170
| align="right" | 100,00 %
|}
ЦIыхухъухэр — 8 758 цIыхуу (45,7 %), цIыхубзхэр — 10 412 цIыхуу (54,3 %)
== Дин ==
Къалэм мэжджытиплI дэтщ, ахэм щыщу щыр зэIухахэщ, еплIанэр ящIын яух.
== Экономикэр ==
Къалэм предприятие куэд дэтщ, IэнатIэ зэмылIэужыгъуэ куэдхэр ягъэзащIэхэу. Псом нэхъ къэрал псом нэхъ пщIэ иIэу дэтыр «Терек-алмаз» предприятиеращ.
== ЕджапIэхэр ==
Къалэм еджапIэ куэд иIэщ, апхуэдэу абы курыт еджапIиплI, зы лицей, зы училищэ, нэхъыщIэ еджапIитI дэтхэщ. Ахэм нэмыщI зы интернат-еджапIи дэтщ.
== Къыщалъхуахэм нэхъ я цIэрыIуэхэр ==
* Щоджэн Алисагъ и къуэ Хьэчим — Къэбэрдей-Балъкъэрым икум къыщекIуэкIхэм и министр
* Сэхъу Къэзболэт и къуэ Владимир — Урысейм и Къэрал думэм и депутат
* Аброкъуэ Белостэн и къуэ СултIан — Налшык къалэм и администрацием и унафэщI
* Вэрокъуэ Владимир и къуэ Хьэлид — ОАО «ОРТК Нальчик» и нэхъыщхьэ
== Сурэтхэр ==
<gallery perrow=12 widths="300px" heights="300px">
File:Enter the Terek town.jpg|Тэрч ущыдэлъадэкIэ
File:Terek-city.jpg|Тэрч и урамхэр
File:One of the street of the Terek town.jpg|Тэрч и урамхэр
File:Терек завод.jpg|Тэрч дэт предприятиехэм ящыщ зы
File:Терек остановка.jpg|Автобусхэм и зы къэувыIэпIэ
File:Terek town.jpg|Къалэм икур
File:New buildings of the Terek town.jpg|УнэщIэ дащIыхьахэр
</gallery>
{{Kabardino-Balkaria}}
| |||