Дагъыстэн версиехэм я зэщхьэщыкӀыныгъэхэр
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
1 сатырыр
{{Subject of Russia
| KbdPrefix = Республикэ
Line 7 ⟶ 6:
| FSCoA = Coat of Arms of Dagestan.svg
| CoA size =
| FlagLnk =
| CoALnk =
| FSMapName = Dagestan
| FSCtrWhat =
| FSCtrNm = [[
| AreaRnk = 52
| TotArea = 50 270
Line 28 ⟶ 27:
| EcRegNm =
| CadNo = 05, 105
| OfLangs = аварыбзэ, агулыбзэ, азэрбиджаныбзэ, даргиныбзэ, къумукъубзэ, лакыбзэ, лезгиныбзэ, нэгъуэйбзэ, урысыбзэ, рутулыбзэ, табасараныбзэ, татыбзэ, цахурыбзэ, мычгышыбзэ
| HeadTtl = Президент
| HeadNm = [[Магомедсалам Магомедов|Магомедсалам Магомедов]]
| ViceTtl =
| ViceNm = [[Магомед Абдулаев|Магомед Абдулаев]]
| LegislTtl =
| LegislNm = [[Магомед-Султан Магомедов|Магомед-Султан Магомедов]]
| FSAnthem =
| MSKS = 0
| Commons = Dagestan
}}
'''
==
{{Main|Дагъыстэным и хэкумэтх}}
[[File:Dagestan topographic map-ru.svg|thumb|left|180px|
Дагъыстэныр [[Ипщэ Къаукъаз|Ипщэ Къаукъазым]] хэт. И гъунапкъэхэр здыӀухьэр: ипшъэмкӀэ - [[Къэлмыкъ Республикэ|Къэлмыкъым]], къуэхьэпӀэмкӀэ - [[Ставропол Къэрал|Ставропол]] шӀыпӀэмрэ [[Мычгыш къэрал|Мышгычеймрэ]], ишъхъэрэмкӀэ - [[Курджей|Курджеймрэ]], [[Азэрбиджэн|Азэрбиджэнымрэ]], къуэкӀыпӀэм - [[Каспий хы|Каспий хым]] и Ӏуфэм Ӏохьэ.
Къэралым ежэх псы нэхъ инхэр - [[Тэрч|Тэрч]], [[Сулак|Сулак]], [[Самур|Самур]]. Дэгъыстэным и ипшъэ лъэныкъуэр псыкӀэ мыбэгъуауэ щыт. Къушъхьэхэм ежэх псыхэр инхэ, шӀымахуэкӀи щтыхэкъым. Къэрал псом псыуэ 1800 хуэдиз йожэх, псыхъуреуэ 100 хуэдиз.
ШӀыпӀэр - ипшъэмкэ губгъу щыт, ишъхъэрэмкӀэ - къушъхьу. Ӏуашъхьэ нэхъ лъагэр - [[Базардузу|Базардузу]].
Хьэйуар къэралыкумрэ ипшъэ лъэныкъуэмрэ - курыт-континенталу щыт, [[Каспий хы|Каспиим]] и Ӏуфэм - субтропик.
Курыт температурэр губгъуэ лъэныкъуэхэм шӀычылэм зэрыхъур +1°С щыкӀэдзауэ 3°С нэс, къушъхьэхэм 5°С—11°С. Уэуэ къехыр 200—300, 600—800 мм зэрыхъумкӀэ.
==
{{Main|Дагъыстэным и тхыдэ}}
Дагъыстэным и тхыдэр - тхыдэ лъэпкъ 30-м фӀэкӀ, къэралым дэсхэм.
Ди лъэхъэнэм и пэм, иджырей Дагъыстэным и ишъхъэрэ лъэныкъуэр [[Къаукъаз Албэней|Къаукъаз Албэнейм]] хэтт.
[[Лъэхъэнэ Курытхэр|Лъэхъэнэ курытхэм]] и пэхэм, VI-XI лъэхъэнэхэм Дагъыстэным и шӀыпӀэм къэрал [[Сарир|Сарир]] зэфӀоувэ, и къалэнэхъышъхьу хъур [[Хунзах|Хунзах]]. VII лъэхъэнэхэм мыслымэн диныр йохьэ шӀыпӀэм, диныр шӀыпӀэм щызэфӀэувэр XV лъэхъэнэм. Дагъыстэным и ипшъэ лъэныкъуэр [[Хазархэр|хазархэм]] яӀыгъ.
XII лъэхъэнэм [[Сарир|Сарирыр]] хокӀуадэ. 1239-1240 гъэхэм [[монгол дзэр|монголхэр]] Дагъыстэным йохьэхэ.
XVI лъэхъэнэм Урысей къэралым зекӀуэ зытӀущ ешъыр Дагъыстэныр иубыдыным шъхьэкӀэ, ауэ и къэру къихькъым.
1722-1723 гъэхэм [[Петыр I|Петыр I]] [[Къажэр зекӀуэ|Къажэр зекӀуэ]] ишъа яуж [[Каспий хы|Каспиим]] и Ӏуфэр зэрщыту Урысейм хохьэ, ауэ дунем ехыжьа яуж, шӀыпӀэр зэрщыту Урысейм фӀокӀуэд.
1813 гъэм Гулистан тхылъымкӀэ [[Къажэр|Къажэр]] къэралым пэубыдыгъу иӀэуэ хъуар къуэкӀыпӀэ КъаукъазымкӀэ къегъанэ. 1820 гъэм Урысейм хохьэ Дагъыстэным дэс пщыхэм я шӀыпӀэхэр, ауэ, 1829 гъэм щыкӀэдзауэ 1859 гъэм нэгъунэ [[Къаукъаз зауэ|Къаукъаз зауэ]] йокӀуэкӀ.
1860 гъэм щыкӀэдзауэ 1917 гъэм нэгъунэ [[Урысей империэ|Урысей империэм]] Дагъыстэн област джоуэ хэта.
Советхэм я ӀэнатӀэр техьа яуж, Къаукъазым [[Дагъыстэн РССА|Дагъыстэн РССА]] къыхокӀ (СФСРУ-м хэту).
[[Республикэ Совет Социал Зэгуэтхэр|РССЗ-р]] зэхэкӀа яуж, 1991 гъэм, Дагъыстэныр [[Урысей|Урысей Федерациэм]] къыхэна. Советхэм яуж зэманыгъуэм къэлъытыгъуэ хьэлъэ ират къэралым дежь, политикэмрэ зэхэтыкӀэмрэ тэрэзыгъуэ имыӀу.
== Джылэр ==
{{Main|Дагъыстэным и джылэр}}
Урысстатым къызэриӀохумкӀэ, 2009 гъэм Дагъыстэным джылу дэсар 2 711 679. Дагъыстэныр япэрей республику щыт Урысейм лъэкъ дэсхэм я бжыгъэкӀэ.
Лъэпкъхэр:
{| class="wikitable" style="margin:auto"
!
| rowspan="20" | [[File:Dagestan etniciteit.png|250px|thumb|
1-зэхэпхъауэ щытыр, 2-авархэр, 3-даргинхэр, 4-лезгинхэр, 5-лакхэр, 6-табасаранхэр, 7-агулхэр, 8-рутулхэр, 9-цахурхэр, 10-къумукъухэр, 11-нэгъуэйхэр, 12-азэрбиджанхэр, 13-урысхэр]]
|-
| [[
|-
|[[
|-
|[[
|-
|[[
|-
|[[
|-
|[[
|-
|[[
|-
|[[
|-
|[[
|-
|[[
|-
|[[
|-
|[[
|-
|[[
|-
|[[Армяне]]|| 5,7
|-
|[[
|-
|[[
|-
|[[
|-
|[[
|-
| colspan="3" | <small><center>
|}
== АдминистрациэмкӀэ и гуэчыгъуэр ==
{{Main|Дагъыстэным и гуэшыгъуэр администрациэкӀэ}}
АдминистрациэкӀэ Дагъыстэныр куей 42-кӀэ мэгуэчыр.
== Экономикэр ==
{{Main|Дагъыстэным и экономикэр}}
Нэхъыбу джылэр зыпылъхэр хадэрэ, былым зехуэнымрэ. Лэжьыгъэ нэхъ индыдэр хэкум - Дагдизел фабрикэ, дзэм щымыхъукӀэ джылэми шъхьэкӀэ Ӏэмэпсымэ къыдигъэкӀыу.
== Сурэтылъэ ==
<center>
<gallery>
Line 147 ⟶ 151:
</center>
== Гулъытыгъуэхэр ==
{{Reflist}}
== ТехьэпӀэхэр ==
{{Commons|Category:Dagestan}}
* [http://www.president.e-dag.ru/
* [http://www.e-dag.ru/
{{Russia-stub}}
|