Абазэхэхэр версиехэм я зэщхьэщыкӀыныгъэхэр

'''Абдзаххэр''' [[Адыгэхэр|Адыгэмэ]] анахь лъэпкъ инэу ахэтыгъэмэ ащыщ. Мин 200 фэдиз хъущтыгъэхэу alo. Абдзахэмэ чIыгубэ аIыгъыгъ. Ащ гъунапкъэу иIагъэхэр: къыблэмкIэ Кавказ къушъхьэхэр, тыгъэкъокIыпIэмкIэ - псыхъоу Шъхьагуащэ, тыгъэкъохьапIэмкIэ - псыхъоу Афыпс Нахь цIыф жъугъэхэр зыщыпсэущтыгъэхэр Курджыпс, Пщыщ, Шъхьагуащэ, Псэкъупсэ янэпкъхэр ары. ЗэкIэмкIи I830-рэ илъэсым чIыгоу аIыгъыгъэр кв верст 7I50-рэ хъущтыгъэ, ар джы тиреспубликэ чIыгоу ыубытрэм иIэгъо-благъу. Абдзахэхэр бгырысщтыгъэх. Ар тхылъхэм ямызакъоу IорыIуатэхэми къаушыхьаты. Ащ фэдэ IорыIуатэм къызэриIорэмкIэ, абдзахэхэр Тубэ хьасэ зыгощыгъэхэм къатекIыгъэх. Тубэ хьасэр зыгощыгъэ лIакъохэр абдзэхэ шъыпкъэкIэ алъытэх. Ары джы къызнэсыгъэм зыкIаIорэр: "Тубэ хьасэ загощым уахэмытыгъэмэ, тэ укъикIэу уабдзах о?" Ау а хьасэр зыгощыгъэхэр зэтыраIотыкIых. Мыщ фэдэ лIакъомэ ацIэ къыраIо: Цэйхэр, КIубэхэр, Ашнэджхэр, Даурхэр, Едыджхэр, Бэщыкъохэр, Гъунчъэкъохэр, ЛIышэхэр, Ебрэмхэр ыкIи нэмыкIхэр. Абдзахэмэ пщы яIагъэп, е ыужкIэ пщыгъор агъэкIодыжьыгъагъ. Зэфэдэныгъэмрэ зэфэныгъэмрэ кIэдэущтыгъэх. Ау яIагъэх лIэкъолIэшхэри, оркъхэри, фэкъолIхэри. Абдзахэм инахьыбэр Урыс-Кавказ заом хэкIодагъ. Заор заухым, Тыркуем лIыгъэкIэ рафыгъэри макIэп. Ти Адыгэ Республикэ абдзахэу къинэжьыгъэр мэкIэ дэд. Ахэри Хьакурынэхьаблэ дэс абдзахэхэр хэбгъэкIыжьмэ, унэгъо зыхы-зыблэу адыгэ чылэмэ ахэпхъагъэхэу ахэсых. Ар къызхэкIыгъэри тарихъым нэфэ дэдэ къытфешIы. Нахьыбэрэ урыс пачъыхьэм езэогъэ абдзахэхэу къушъхьэм ауж дэдэ къычIафыжьыгъэхэр чылэ-чылэу амыгъэтIысхэу, унэгъо заулэхэу чылэхэм ахагъэтIысхьэгъагъэх. Джащ фэдэу I863-64-рэ илъэсхэм ХъымыщкIэй къыдафи Мыекъуапэ къырафылIэгъэгъэ абдзэхэ мин 38-рэм къехъущтыгъэр генерал жъалымэу Евдокимовым иунашъокIэ бжъэдыгъу, кIэмгуе, къэбэртэе чылэхэм ахагъэтIысхьэгъагъэх. Ары непэ Теуцожь, Тэхъутэмыкъое, Шэуджэн ыкIи Кощхьэблэ районхэм арыт чылэхэм абдзэхэ лъэкъуацIэхэу ЕхъулIэхэм, Гъыщхэм, Тыгъужъхэм, Цэйхэм, БрантIхэм, Хьаткъохэм ыкIи нэмыкIхэм бэрэ узкIарихьылIэрэр. Ары къызхэкIыгъэр джы непи бэрэ зэхэтхырэ гущыIэу "абдзахэр хэхэс" зыфиIори.