Прото-Адыгэбзэ версиехэм я зэщхьэщыкӀыныгъэхэр

Content deleted Content added
Redirected page to Адыгэбзэжъэ
 
No edit summary
1 сатырыр
'''Адыгэбзэжъэр''' йэ '''Прото-Адыгэбзэр''' ({{lang-en|Proto-Circassian language}}) [[Адыгэхэр|Адыгэхэмэ]] я бзэжъэр. [[кӀах псэлъэкӀэ|кӀах псэлъэкӀэмрэ]] [[Къэбэрдей псэлъэкӀэ|Къэбэрдей псэлъэкӀэмрэ]] я адэ бзэр.
#REDIRECT [[Адыгэбзэжъэ]]
 
==Фонология==
 
===Согласныехэр===
 
{| class="IPA wikitable" border="1" text-align="right"
! rowspan="2" colspan="2"| Адыгэхэбзэжъэ !! ! rowspan="2"| Cyrillic !! colspan="4"| [[КӀахыбзэ]]!! colspan="4"| [[Къэбэрдеибзэ]]
|-
! [[Бжъэдыгъубзэ]] !! [[КӀэмыгуябзэ]] !! [[Абдзахэбзэ]] !! [[Шапсыгъэбзэ]] !! [[Къэбэрдеибзэ]] !! [[Бэслъыныйбзэ]]
|-
! rowspan="13"|Aspirated<br/>consonants
| *pʰ || пʰ || pʰ {{angle bracket|п}} || colspan="3"| p {{angle bracket|п}} || colspan="2"| p {{angle bracket|п}}
|-
| *tʰ || тʰ || tʰ {{angle bracket|тʰ}} || colspan="3"| t {{angle bracket|т}} || colspan="2"| t {{angle bracket|т}}
|-
| *t͡sʰ || цʰ || t͡sʰ {{angle bracket|цʰ}} || colspan="3"| t͡s {{angle bracket|ц}} || colspan="2"| t͡s {{angle bracket|ц}}
|-
| *t͡sʰʷ || цʰу || t͡ɕʰʷ {{angle bracket|чъʰу}} || t͡sʷ {{angle bracket|цу}} || colspan="2"| t͡ɕʷ {{angle bracket|чъу}} || f {{angle bracket|f}} ||
|-
| *t͡ɕʰ || чьʰ || t͡ʂʰ {{angle bracket|чъʰ}} || t͡ʂ {{angle bracket|чъ}} || ʃ {{angle bracket|ш}} || t͡ɕ {{angle bracket|чь}} || ɕʼ {{angle bracket|щӏ}} ||
|-
| *t͡ʂʰ || чъʰ || ʂʰ {{angle bracket|шъʰ}} || colspan="3"| ʂ {{angle bracket|шъ}} || ʃ {{angle bracket|ш}} ||
|-
| *t͡ʃʰ || чʰ || ʃʰ {{angle bracket|шʰ}} || colspan="3" | ʃ {{angle bracket|ш}} || ʃ {{angle bracket|ш}} || t͡ɕ {{angle bracket|чь}}
|-
| *ʃʰ || шʰ || ʃʰ {{angle bracket|шʰ}} || colspan="3" | ɕ {{angle bracket|щ}} || ʃ {{angle bracket|ш}} ||
|-
| *ʂʰ || шъʰ || ʂʰ {{angle bracket|шъʰ}} || colspan="3"| ʂ {{angle bracket|шъ}} || ɕ {{angle bracket|щ}} ||
|-
| *kʰʲ || кьʰ || t͡ʃʰ {{angle bracket|чʰ}} || colspan="2"| t͡ʃ {{angle bracket|ч}} || kʲ {{angle bracket|кь}} || t͡ʃ {{angle bracket|ч}} || kʲ {{angle bracket|кь}}
|-
| *kʰʷ || кʰу || kʰʷ {{angle bracket|кʰу}} || colspan="3"| kʷ {{angle bracket|ку}} || colspan="2"| kʷ {{angle bracket|ку}}
|-
| *qʰ || къʰ || qʰ {{angle bracket|къʰ}} || colspan="2"| q {{angle bracket|къ}} || χ {{angle bracket|хъ}} || q͡χ {{angle bracket|кхъ}} ||
|-
| *qʰʷ || къʰу || qʰʷ {{angle bracket|къʰу}} || colspan="2"| q {{angle bracket|къ}} || χʷ {{angle bracket|хъу}} || q͡χʷ {{angle bracket|кхъу}} ||
|-
|colspan="9" style="background:#C0C0C0"|
|-
! rowspan="13"|Geminate<br/>stops<br/>and<br/>affricates
| *p || п || colspan="4"| p {{angle bracket|п}} || colspan="2"| b {{angle bracket|б}}
|-
| *t || т || colspan="4"| t {{angle bracket|т}} || colspan="2"| d {{angle bracket|д}}
|-
| *t͡s || ц || colspan="4"| t͡s {{angle bracket|ц}} || colspan="2"| d͡z {{angle bracket|дз}}
|-
| *t͡sʷ || цу || t͡ɕʷ {{angle bracket|чъу}} || t͡sʷ {{angle bracket|цу}} || colspan="2"| t͡ɕʷ {{angle bracket|чъу}} || colspan="2"| v {{angle bracket|в}}
|-
| *t͡ʂ || чъ || colspan="2"| t͡ʂ {{angle bracket|чъ}} || colspan="2"| t͡ɕ {{angle bracket|чь}} || ʒ {{angle bracket|ж}} || d͡ʒ {{angle bracket|дж}}
|-
| *t͡ʃ || ч ||colspan="2"| t͡ʃ {{angle bracket|ч}} || ɕ {{angle bracket|щ}} || t͡ʃ {{angle bracket|ч}} || colspan="2"| ʒ {{angle bracket|ж}}
|-
| *t͡ɕ || чь || colspan="2"| t͡ʂ {{angle bracket|чъ}} || ʃ {{angle bracket|ш}} || t͡ɕ {{angle bracket|чь}} || ʒ {{angle bracket|ж}} ||
|-
| *kʲ || кь || colspan="3"| t͡ʃ {{angle bracket|ч}} || kʲ {{angle bracket|кь}} || d͡ʒ {{angle bracket|дж}} || kʲ {{angle bracket|кь}}
|-
| *kʷ || ку || colspan="4"| kʷ {{angle bracket|ку}} || colspan="2"| ɡʷ {{angle bracket|гу}}
|-
| *q || къ || colspan="4"| q {{angle bracket|къ}} || q {{angle bracket|къ}} ||
|-
| *qʷ || къу || colspan="4"| qʷ {{angle bracket|къу}} || qʷ {{angle bracket|къу}} ||
|-
| *ʔ || ӏ or къӏ || colspan="4"| ʔ {{angle bracket|ӏ}} || colspan="2"| ʔ {{angle bracket|ӏ}}
|-
| *ʔʷ || ӏу or къӏу || colspan="4"| ʔʷ {{angle bracket|ӏу}} || colspan="2"| ʔʷ {{angle bracket|ӏу}}
|-
|colspan="9" style="background:#C0C0C0"|
|-
! rowspan="9"|Geminate<br/>voiced<br/>stops<br/>and<br/>affricates
| *b || б || colspan="4"| b {{angle bracket|б}} || colspan="2"| b {{angle bracket|б}}
|-
| *d || д || colspan="4"| d {{angle bracket|д}} || colspan="2"| d {{angle bracket|д}}
|-
| *d͡ɮ || дл || colspan="4"| ɣ {{angle bracket|г}} || ʒ {{angle bracket|ж}} ||
|-
| *d͡z || дз || colspan="4"| d͡z {{angle bracket|дз}} || colspan="2"| d͡z {{angle bracket|дз}}
|-
| *d͡zʷ || дзу || ʑʷ {{angle bracket|жъу}} || d͡zʷ {{angle bracket|дзу}} || colspan="2"| ʑʷ {{angle bracket|жъу}} || colspan="2"| v {{angle bracket|в}}
|-
| *d͡ʑ || джь || colspan="4"| d͡ʒ {{angle bracket|дж}} || ʑ {{angle bracket|жь}} ||
|-
| *d͡ʒ || дж || colspan="4"| d͡ʒ {{angle bracket|дж}} || ʒ {{angle bracket|ж}} ||
|-
| *ɡʲ || гь || colspan="3"| d͡ʒ {{angle bracket|дж}} || ɡʲ {{angle bracket|гь}} || d͡ʒ {{angle bracket|дж}} || ɡʲ {{angle bracket|гь}}
|-
| *ɡʷ || гу || colspan="4"| ɡʷ {{angle bracket|гу}} || colspan="2"| ɡʷ {{angle bracket|гу}}
|-
|colspan="9" style="background:#C0C0C0"|
|-
! rowspan="12"| Ejective<br/>stops<br/>and<br/>affricates
| *pʼ || пӏ || colspan="4"| pʼ {{angle bracket|пӏ}} || colspan="2"| pʼ {{angle bracket|пӏ}}
|-
| *pʷʼ || пӏу || colspan="2"| pʷʼ {{angle bracket|пӏу}} || colspan="2"| pʼ {{angle bracket|пӏ}} || colspan="2"| pʼ {{angle bracket|пӏ}}
|-
| *tʼ || тӏ || colspan="4"| tʼ {{angle bracket|тӏ}} || colspan="2"| tʼ {{angle bracket|тӏ}}
|-
| *tʷʼ || тӏу || colspan="4"| tʷʼ {{angle bracket|тӏу}} || colspan="2"| tʼ {{angle bracket|тӏ}}
|-
| *t͡sʼ || цӏ || colspan="3"| t͡sʼ {{angle bracket|цӏ}} || t͡sʼ {{angle bracket|цӏ}} / sʼ {{angle bracket|сӏ}} || colspan="2"| t͡sʼ {{angle bracket|цӏ}}
|-
| *t͡sʷʼ / sʷʼ || цӏу or сӏу || colspan="4"| ɕʷʼ {{angle bracket|шӏу}} || colspan="2"| fʼ {{angle bracket|фӏ}}
|-
| *t͡ʃʼ || кӏ || colspan="2"| t͡ʃʼ {{angle bracket|кӏ}} || ʔʲ {{angle bracket|ӏь}} / tʃʼ {{angle bracket|кӏ}} || tʃʼ {{angle bracket|кӏ}} || ɕʼ {{angle bracket|щӏ}} || t͡ʃʼ {{angle bracket|кӏ}}
|-
| *t͡ɕʼ || чьӏ || colspan="4"| ʃʼ {{angle bracket|шӏ}} || ɕʼ {{angle bracket|щӏ}} ||
|-
| *t͡ʂʼ || чӏ || colspan="4"| t͡ʂʼ {{angle bracket|чӏ}} || ɕʼ {{angle bracket|щӏ}} ||
|-
| *t͡ɬʼ || тлӏ || colspan="4"| ɬʼ {{angle bracket|лӏ}} || ɬʼ {{angle bracket|лӏ}} || t͡ɬʼ {{angle bracket|тлӏ}}
|-
| *kʲʼ|| кӏь || colspan="3"| t͡ʃʼ {{angle bracket|кӏ}} || kʲʼ {{angle bracket|кӏь}} || t͡ʃʼ {{angle bracket|кӏ}} || kʲʼ {{angle bracket|кӏь}}
|-
| *kʷʼ || кӏу || colspan="4"| kʷʼ {{angle bracket|кӏу}} ||colspan="2"| kʷʼ {{angle bracket|кӏу}}
|-
|colspan="9" style="background:#C0C0C0"|
|-
! rowspan="12"|Voiceless<br/>fricatives
| *ɬ || лъ || colspan="4"| ɬ {{angle bracket|лъ}} || colspan="2"| ɬ {{angle bracket|лъ}}
|-
| *s || с || colspan="4"| s {{angle bracket|с}} ||colspan="2"| s {{angle bracket|с}}
|-
| *sʷ || су || colspan="4"| ɕʷ {{angle bracket|шъу}} ||colspan="2"| f {{angle bracket|ф}}
|-
| *ʃ || ш || colspan="4" | ʃ {{angle bracket|ш}} || ɕ {{angle bracket|щ}} ||
|-
| *ʂ || шъ || colspan="4"| ʂ {{angle bracket|шъ}} || ɕ {{angle bracket|щ}} ||
|-
| *ɕ || щ || colspan="4"| ɕ {{angle bracket|щ}} || colspan="2"| ɕ {{angle bracket|щ}}
|-
| *x || х || colspan="4"| x {{angle bracket|х}} || colspan="2"| x {{angle bracket|х}}
|-
| *xʷ || ху || colspan="4"| f {{angle bracket|ф}} || colspan="2"| xʷ {{angle bracket|ху}}
|-
| *χ || хъ || colspan="4"| χ {{angle bracket|хъ}} || colspan="2"| χ {{angle bracket|хъ}}
|-
| *χʷ || хъу || colspan="4"| χʷ {{angle bracket|хъу}} || colspan="2"| χʷ {{angle bracket|хъу}}
|-
| *χʲ || хъь || colspan="4"| ħ {{angle bracket|хь}}|| χ {{angle bracket|хъ}} || ħ {{angle bracket|хь}}
|-
| *ħ || хь || colspan="4"| ħ {{angle bracket|хь}} || colspan="2"| ħ {{angle bracket|хь}}
|-
|colspan="9" style="background:#C0C0C0"|
|-
!rowspan="10"|Voiced<br/>fricatives
| *ɮ || л || l~ɮ {{angle bracket|ль~л}} || ɮ {{angle bracket|л}} || colspan="2"| l {{angle bracket|ль}} || ɮ {{angle bracket|л}} || l {{angle bracket|ль}}
|-
| *z || з || colspan="4"| z {{angle bracket|з}} || colspan="2"| z {{angle bracket|з}}
|-
| *zʷ || зу || colspan="4"| ʑʷ {{angle bracket|жъу}} || colspan="2"| v {{angle bracket|в}}
|-
| *ʒ || ж || colspan="4" | ʒ {{angle bracket|ж}} || ʑ {{angle bracket|жь}} ||
|-
| *ʐ || жъ || colspan="4"| ʐ {{angle bracket|жъ}} || ʑ {{angle bracket|жь}} ||
|-
| *ʑ || жь || colspan="4"| ʑ {{angle bracket|жь}} || ʑ {{angle bracket|жь}} ||
|-
| *ɣ || г || colspan="4"| ɣ {{angle bracket|г}} || colspan="2"| ɣ {{angle bracket|г}}
|-
| *ɣʲ || г || colspan="4"| ɣ {{angle bracket|г}} || ʑ {{angle bracket|жь}} ||
|-
| *ʁ || гъ || colspan="4"| ʁ {{angle bracket|гъ}} || colspan="2"| ʁ {{angle bracket|гъ}}
|-
| *ʁʷ || гъу || colspan="4"| ʁʷ {{angle bracket|гъу}} || colspan="2"| ʁʷ {{angle bracket|гъу}}
|-
|colspan="9" style="background:#C0C0C0"|
|-
! rowspan="5"|Resonants
| *m || м || colspan="4"| m {{angle bracket|м}} || colspan="2"| m {{angle bracket|м}}
|-
| *n || н || colspan="4"| n {{angle bracket|н}} || colspan="2"| n {{angle bracket|н}}
|-
| *r || р || colspan="4"| r {{angle bracket|р}} || colspan="2"| r {{angle bracket|р}}
|-
| *j || й || colspan="4"| j {{angle bracket|й}} || colspan="2"| j {{angle bracket|й}}
|-
| *w || у || colspan="4"| w {{angle bracket|у}} || colspan="2"| w {{angle bracket|у}}
|}
 
====Palatovelar consonants====
Адыгэбзэжъымкӏэ щыӏагъ гь {{IPA|[ɡʲ]}}, аспирированный кьʰ {{IPA|[kʰʲ]}}, кь {{IPA|[kʲ]}} ыкӏи кӏь {{IPA|[kʲʼ]}} хьарыфхэр. [[Шапсыгъэбзэ|Шапсыгъэбзэмкӏи]] [[Бэслъыныйбзэ|Бэслъыныйбзэкӏи]] щыӏэх гь {{IPA|[ɡʲ]}}, кь {{IPA|[kʲ]}} ыкӏи кӏь {{IPA|[kʲʼ]}} хьарыфхэр.<ref name""=>[http://www.academia.edu/1888554/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B0_%D1%83%D0%BB%D1%8F%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D0%B2_%D1%81%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B8_%D1%81_%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B0%D0%BC%D0%B8_%D0%B4%D1%80%D1%83%D0%B3%D0%B8%D1%85_%D0%B4%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B2_%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%B2 Консонантная система уляпского говора в сопоставлении с аналогами других диалектов адыгских языков]</ref> Адгэ Адыгэбзэхэмкӏэ ахэр хъугъэх дж [d͡ʒ], ч [t͡ʃ] ыкӏи кӏ [t͡ʃʼ].<ref name""=>[http://adygeya-republic.info/adyghe-language/detalno/foneticheskie-izmenenija-soglasnykh/palatalizacija-smjagchenie-i-affrikatizacija-soglasnykh/ Палатализация (смягчение) и аффрикатизация согласных]</ref><ref name="">[http://adygeya-republic.info/adyghe-language/detalno/soglasnye-bukvy/smychnye-soglasnye/perednejazychnye-mjagkie-shipjashchie-affrikaty-dzh-ch-k1/ Переднеязычные мягкие шипящие аффрикаты дж, ч, к1]</ref> Прото-Адыгэбзэ кь [kʲ] хъугъэ дж [d͡ʒ] къэбэрдейкӏэ (кь [kʲ] → ч [t͡ʃ] → дж [d͡ʒ]).
 
* Прото-Адыгэбзэ аспирированный кьʰ {{IPA|[kʰʲ]}} хъугъэ аспирированный чʰ {{IPA|[t͡ʃʰ]}} Бжъэдыгъубзэкӏэ, кь {{IPA|[kʲ]}} Шапсыгъэбзэкӏэ ыкӏи ч [t͡ʃ] адрэ адыгэбзэхэмкӏэ :
 
{| class="IPA wikitable" border="1" text-align="right"
! rowspan="3"| Инджылыбзэ
! rowspan="2" colspan="2"| Прото-Адыгэбзэ
! colspan="6"| КӀахыбзэ
! rowspan="2" colspan="2"| Къэбэрдеибзэ
|-
! colspan="2"| Бжъэдыгъубзэ
! colspan="2"| КӀэмыгуябзэ ыкӏи Абдзахэбзэ
! colspan="2"| Шапсыгъэбзэ
|-
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
|-
| spleen || kʰʲa || кьʰэ || t͡ʃʰa || чʰэ || t͡ʃa || чэ || kʲa || кьэ || t͡ʃa || чэ
|-
| brushwood<br/>twig || kʰʲə || кьʰы || t͡ʃʰə || чʰы || t͡ʃə || чы || kʲə || кьы || t͡ʃə || чы
|-
| to cough || pskʰʲan || пскьʰэн || pst͡ʃʰan || псчʰэн || pst͡ʃan || псчэн || pskʲan || пскьэн || pst͡ʃan || псчэн
|}
 
* Прото-Адыгэбзэ кь [kʲ] къэнагъ Шапсыгъэбзэмкӏэ. Адрэ КӀахыбзэхэмкӏэ хъугъэх ч [t͡ʃ], Къэбэдейбзэхэмккӏэ дж [d͡ʒ] :
 
{| class="IPA wikitable" border="1" text-align="right"
! rowspan="3"| Инджылыбзэ
! rowspan="2" colspan="2"| Прото-Адыгэбзэ
! colspan="4"| КӀахыбзэ
! rowspan="2" colspan="2"| Къэбэрдеибзэ
|-
! colspan="2"| КӀэмыгуябзэ ыкӏи Абдзахэбзэ
! colspan="2"| Шапсыгъэбзэ
|-
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
|-
| chicken || kʲatə || кьэты || t͡ʃatə || чэты || kʲat || кьэт || d͡ʒad || джэд
|-
| cat || kʲatəw || кьэтыу || t͡ʃatəw || чэтыу || kʲatəw || кьэтыу || d͡ʒadəw || джэдыу
|-
| glass || ʔaːpkʲ || апкь || ʔaːpt͡ʃ || апч || ʔaːpkʲ || апкь || ʔaːbd͡ʒ || абдж
|-
| to spin || ʁakʲarazən || гъэкьэрэзын || ʁat͡ʃarazən || гъэчэрэзын || ʁakʲarazən || гъэкьэрэзын || ʁad͡ʒarazən || гъэджэрэзын
|-
| cheerful || kʲaxʷə || кьэху || чэфы || t͡ʃafə || кьэфы || kʲafə || d͡ʒaxʷə || джэху
|}
 
* Прото-Адыгэбзэ кӏь [kʲʼ] къэнагъ Шапсыгъэбзэмкӏэ. Адрэ Адыгэбзэхэмкӏэ хъугъэх кӏ [t͡ʃʼ] :
 
{| class="IPA wikitable" border="1" text-align="right"
! rowspan="3"| Инджылыбзэ
! rowspan="2" colspan="2"| Прото-Адыгэбзэ
! colspan="4"| КӀахыбзэ
! rowspan="2" colspan="2"| Къэбэрдеибзэ
|-
! colspan="2"| КӀэмыгуябзэ ыкӏи Абдзахэбзэ
! colspan="2"| Шапсыгъэбзэ
|-
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
|-
| egg || kʲʼankʲʼa || кӏьэнкӏьэ || t͡ʃʼant͡ʃʼa || кӏэнкӏэ || kʲʼaːkʲʼa || кӏьакӏьэ || t͡ʃʼant͡ʃʼa || кӏэнкӏэ
|-
| gun || kʲʼaraːχʷa || кӏьэрахъо || t͡ʃʼaraːχʷa || кӏэрахъо || kʲʼaraːχʷa || кӏьэрахъо || t͡ʃʼaraːχʷa || кӏэрахъуэ
|-
| long || kʲʼəħa || кӏьыхьэ || t͡ʃʼəħa || кӏыхьэ || kʲʼaħə || кӏьэхьы || t͡ʃʼəħ || кӏыхь
|-
| short || kʲʼat͡ʃʼə || кӏьэкӏы || t͡ʃʼat͡ʃʼə || кӏэкӏы || t͡ʃʼat͡ʃʼə || кӏьэкӏы || t͡ʃʼaɕʼ || кӏэщӏ
|-
| to kill || wkʲʼən || укӏьын || wt͡ʃʼən || укӏын || wkʲʼən || укӏьын || wt͡ʃʼən || укӏын
|-
| rope || kʲʼaːpsa || кӏьапсэ || t͡ʃʼaːpsa || кӏапсэ || kʲʼaːpsa || кӏьапсэ || t͡ʃʼaːpsa || кӏапсэ
|-
| key || ʔʷənkʲʼəbza || ӏункӏьыбзэ || ʔʷənt͡ʃʼəbza || ӏункӏыбзэ || ʔʷəkʲʼəbza || ӏукӏьыбзэ || ʔʷənt͡ʃʼəbza || ӏункӏыбзэ
|-
| tail || kʲʼa || кӏьэ || t͡ʃʼa || кӏэ || kʲʼa || кӏьэ || t͡ʃʼa || кӏэ
|-
| beard || ʒaːkʲʼa || жакӏьэ || ʒaːt͡ʃʼa || жакӏэ || ʒaːkʲʼa || жакӏьэ || ʑaːt͡ʃʼa || жьакӏэ
|-
| [[Temirgoy]] || kʲʼaməɡʷəja || кӏьэмыгуе || t͡ʃʼaməɡʷəja || кӏэмыгуе || kʲʼaməɡʷəja || кӏьэмыгуе || t͡ʃʼaməɡʷəja || кӏэмыгуе
|}
 
* Прото-Адыгэбзэ гь [ɡʲ] къэнагъ Шапсыгъэбзэмкӏэ. Адрэ Адыгэбзэхэмкӏэ хъугъэх дж [d͡ʒ] :
 
{| class="IPA wikitable" border="1" text-align="right"
! rowspan="3"| Инджылыбзэ
! rowspan="2" colspan="2"| Прото-Адыгэбзэ
! colspan="4"| КӀахыбзэ
! rowspan="2" colspan="2"| Къэбэрдеибзэ
|-
! colspan="2"| КӀэмыгуябзэ ыкӏи Абдзахэбзэ
! colspan="2"| Шапсыгъэбзэ
|-
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
|-
| dress/shirt || ɡʲaːna || гьанэ || d͡ʒaːna || джанэ || ɡʲaːna || гьанэ || d͡ʒaːna || джанэ
|-
| to study<br/>to read<br/>to call || jaɡʲan || егьэн || jad͡ʒan || еджэн || jaɡʲan || егьэн || jad͡ʒan || еджэн
|-
| infidel || ɡʲaːwər || гьаур || d͡ʒaːwər || джаур || ɡʲaːwər || гьаур || d͡ʒaːwər || джаур
|-
| to play || ɡʲagʷən || гьэгун || d͡ʒagʷən || джэгун || ɡʲagʷən || гьэгун || d͡ʒagʷən || джэгун
|-
| game || ɡʲagʷ || гьэгу || d͡ʒagʷ || джэгу || ɡʲagʷ || гьэгу || d͡ʒagʷ || джэгу
|-
| toy || ɡʲaɡʷaːɬa || гьэгуалъэ || d͡ʒagʷaːɬa || джэгуалъэ || ɡʲagʷaːɬa || гьэгуалъэ || d͡ʒagʷaːɬa || джэгуалъэ
|-
| bitter || dəɡʲə || дыгьы || dəd͡ʒə || дыджы || dəɡʲə || дыгьы || dəd͡ʒ || дыдж
|-
| pants || ʁʷanʃaɡʲ || гъоншэгь || ʁʷant͡ʃad͡ʒ || гъончэдж || ʁʷaʃaɡʲ || гъошэгь || ʁʷanʃad͡ʒ || гъоншэдж
|-
| evil || bzaːɡʲa || бзагьэ || bzaːd͡ʒa || бзаджэ || bzaːɡʲa || бзагьэ || bzaːd͡ʒa || бзаджэ
|-
| spider || baɡʲə || бэгьы || bad͡ʒə || бэджы || baːɡʲa || багьэ || bad͡ʒ || бэдж
|-
| that's it || ɡʲaːrə || гьары || d͡ʒaːrə || джары || ɡʲaːrə || гьары || d͡ʒaːrə || джары
|}
 
====Labiodentalization====
Прото-Адыгэбзэмкӏэ щыӏагъэп хьарыф ф [f] ыкӏи в [v]. Прото-Адыгэбзэмкӏэ хьарыф цу [t͡sʷ], сӏу [sʷʼ], су [sʷ] ыкӏи зу [zʷ] хъугъэх цу [t͡sʷ], шӏу [ʃʷʼ], шъу [ʃʷ] ыкӏи жъу [ʒʷ] КӀахыбзэмкӏэ, хъугъэх в [v], фӏ [fʼ], ф [f] ыкӏи в [v] Къэбэрдеибзэмкӏэ.
 
* Прото-Адыгэбзэ су {{IPA|[sʷ]}} хъугъэ шъу {{IPA|[ʃʷ]}} КӀахыбзэмкӏэ ыкӏи ф [f] Къэбэрдеибзэкӏэ :
 
{| class="IPA wikitable" border="1" text-align="right"
! rowspan="3"| Инджылыбзэ
! rowspan="2" colspan="2"| Прото-Адыгэбзэ
! colspan="4"| КӀахыбзэ
! rowspan="2" colspan="2"| Къэбэрдеибз
|-
! colspan="2"| КӀэмыгуябзэ
! colspan="2"| Абдзахэбзэ ыкӏи Шапсыгъэбзэ
|-
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
|-
| skin<br/>color<br/>you (plural) || sʷa || суэ || ɕʷa || шъо || ɕʷa || шъо || fa || фэ
|-
| honey || sʷaw || суэу || ɕʷaw || шъоу || ɕʷaw || шъоу || faw || фо
|-
| wife || sʷəz || суз || ɕʷəz || шъуз || ɕʷəz || шъуз || fəz || фыз
|-
| green || wət͡səsʷa || уцысуэ || wət͡səɕʷa || уцышъо || wət͡səɕʷa || уцышъо || wəd͡zəfa || удзыфэ
|}
 
* Прото-Адыгэбзэ зу {{IPA|[zʷ]}} хъугъэ жъу {{IPA|[ʒʷ]}} КӀахыбзэмкӏэ ыкӏи в [v] Къэбэрдеибзэкӏэ :
 
{| class="IPA wikitable" border="1" text-align="right"
! rowspan="3"| Инджылыбзэ
! rowspan="2" colspan="2"| Прото-Адыгэбзэ
! colspan="4"| КӀахыбзэ
! rowspan="2" colspan="2"| Къэбэрдеибз
|-
! colspan="2"| КӀэмыгуябзэ
! colspan="2"| Абдзахэбзэ ыкӏи Шапсыгъэбзэ
|-
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
|-
| to boil, to plow || zʷan || зуэн || ʒʷan || жъон || ʒʷan || жъон || van || вэн
|-
| stone, rock || məzʷa || мызуэ || məʑʷa || мыжъо || məʑʷa || мыжъо|| məva || мывэ
|-
| star || zʷaːʁʷa || зуагъо || ʑʷaːʁʷa || жъуагъо || ʑʷaːʁʷa || жъуагъо || vaːʁʷa || вагъуэ
|-
| narrow || zazʷə || зэзу || zaʑʷə || зэжъу || zaʑʷə || зэжъу || zavə || зэвы
|-
| wide || ʔʷəzʷə || ӏузу || ʔʷəʑʷə || ӏужъу || ʔʷəʑʷə || ӏужъу || ʔʷəvə || ӏувы
|}
 
* Прото-Адыгэбзэ сӏу {{IPA|[sʷʼ]}} / цӏу {{IPA|[t͡sʷʼ]}} хъугъэ шӏу {{IPA|[ʃʷʼ]}} КӀахыбзэмкӏэ ыкӏи фӏ [fʼ] Къэбэрдеибзэкӏэ :
 
{| class="IPA wikitable" border="1" text-align="right"
! rowspan="3"| Инджылыбзэ
! rowspan="2" colspan="2"| Прото-Адыгэбзэ
! colspan="4"| КӀахыбзэ
! rowspan="2" colspan="2"| Къэбэрдеибз
|-
! colspan="2"| КӀэмыгуябзэ
! colspan="2"| Абдзахэбзэ ыкӏи Шапсыгъэбзэ
|-
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
|-
| well || sʷʼə || сӏу || ɕʷʼə || шӏу || ɕʷʼə || шӏу || fʼə || фӏы
|-
| black || sʷʼət͡sʼa || сӏуцӏэ || ɕʷʼət͡sʼa || шӏуцӏэ || ɕʷʼət͡sʼa || шӏуцӏэ || fʼət͡sʼa || фӏыцӏэ
|-
| fire || maːsʷʼa || масӏуэ || maːɕʷʼa || машӏо || maːɕʷʼa || машӏо || maːfʼa || мафӏэ
|-
| dirty || sʷʼajə || сӏуэи || ɕʷʼajə || шӏои || ɕʷʼajə || шӏои || fʼej || фӏей
|}
 
* Прото-Адыгэбзэ цу {{IPA|[t͡sʷ]}} къэнакъ КӀэмыгуябзэкӏэ. Ар хъугъэ чъу {{IPA|[t͡ʃʷ]}} адрэ КӀахыбзэмкӏэ ыкӏи в [v] Къэбэрдеибзэкӏэ :
 
{| class="IPA wikitable" border="1" text-align="right"
! rowspan="3"| Инджылыбзэ
! rowspan="2" colspan="2"| Прото-Адыгэбзэ
! colspan="4"| КӀахыбзэ
! rowspan="2" colspan="2"| Къэбэрдеибз
|-
! colspan="2"| КӀэмыгуябзэ
! colspan="2"| Абдзахэбзэ ыкӏи Шапсыгъэбзэ
|-
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
|-
| shoes || t͡sʷaːqa || цуакъэ || t͡sʷaːqa || цуакъэ || t͡ɕʷaːqa || чъуакъэ || vaːqa || вакъэ
|-
| ox || t͡sʷə || цу || t͡sʷə || цу || t͡ɕʷə || чъу || və || вы
|-
| ploughshare || t͡sʷaːbza || цуабзэ || t͡sʷaːbza || цуабзэ || t͡ɕʷaːbza || чъуабзэ || vaːbd͡za || вабзэ
|-
| raven || t͡sʷəndə || цунды || t͡sʷəndə || цунды || ? || ? || vənd || вынд
|}
 
Хьарыф ф [f] КӀахыбзэмэ яхэтэр къэкӏэгъ Прото-Адыгэбзэ хьарыф ху [xʷ]. Ар къэнагъ Къэбэрдейбзэхэмкӏэ.
 
{| class="IPA wikitable" border="1" text-align="right"
! rowspan="3"| Инджылыбзэ
! rowspan="2" colspan="2"| Прото-Адыгэбзэ
! colspan="4"| КӀахыбзэ
! rowspan="2" colspan="2"| Къэбэрдеибз
|-
! colspan="2"| КӀэмыгуябзэ
! colspan="2"| Абдзахэбзэ ыкӏи Шапсыгъэбзэ
|-
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
! IPA
! Cyrillic
|-
| day || maːxʷa || махуэ || maːfa || мафэ || maːfa || мафэ || maːxʷa || махуэ
|-
| white || xʷəʑə || хужьы || fəʑə || фыжьы || fəʑə || фыжьы || xʷəʑə || хужьы
|-
| person || t͡sʼəxʷə || цӏыху || t͡sʼəfə || цӏыфы || t͡sʼəfə || цӏыфы || t͡sʼəxʷ || цӏыху
|-
| hot || xʷaːba || хуабэ || faːba || фабэ || faːba || фабэ || xʷaːba || хуабэ
|-
| corn || nartəxʷ || нартыху || nartəf || нартыф || natəf || натыф || nartəxʷ || нартыху
|-
| like || xʷad || хуэд || fad || фэд || fad || фэд || xʷad || хуэд
|-
| to want || xʷajan || хуэен || fajan || фэен || fajan || фэен || xʷajan || ?
|-
| garlic || bʑənəxʷ || бжьыныху || bʑənəf || бжьыныф || bʑənəf || бжьыныф || bʑənəxʷ || бжьыныху
|-
| man || χʷəɬxʷəʁa || хъулъхугъэ || χʷəɬfəʁa || хъулъфыгъэ || qʷəlfəʁa || къулфыгъэ || χʷəɬxʷəʁa || хъулъхугъэ
|-
| woman || bzəɬxʷəʁa || бзылъхугъэ || bzəɬfəʁa || бзылъфыгъэ || bzəlfəʁa || бзылфыгъэ || bzəɬxʷəʁa || бзылъхугъэ
|-
| tin || t͡saxʷ || цэху || t͡saf || цэф || t͡saf || цэф || d͡zːaxʷ || дзэху
|-
| light || naxʷə(n) || нэху(н) || nafən || нэфын || nafna || нэфнэ || naxʷ || нэху
|-
| straight man || zaːxʷa || захуэ || zaːfa || зафэ || zaːfa || зафэ || zaːxʷa || захуэ
|}
 
==References==
{{Reflist}}
*STAROSTIN, Sergei A.; NIKOLAYEV, Sergei L. (1994). A North Caucasian Etymological Dictionary: [http://starling.rinet.ru/Texts/caucpref.pdf Preface].
 
[[Категориэ:Адыгэбзэр]]