|
[[File:Exclusive Economic Zones.svg|right|thumb|400px|Дунейм и хы хуит щIыпIэхэрщӀыпӀэхэр щхъуантIафэкIэщхъуантӀафэкӀэ къыхэгъэщхьэхукIахэщкъыхэгъэщхьэхукӀахэщ]]
'''Хы хуит''' — территориэ хыхэм аткIэаткӀэ щылъхэу икIиикӀи дунейм и зы къэралым и унафэ щIымытущӀымыту, хым и щIыпIэщӀыпӀэ. Хы хуитхэм дэтхэнэ къэралми лъэпкъыми я ижьхэр щызэхуэдэу щытщ<ref>[https://web.archive.org/web/20090127055412/http://www.undp.org/gef/05/portfolio/iw.html International Waters], ''United Nations Development Programme''</ref>.
Хы хуитхэр къыхэгъэщын щхьа признэкитIпризнэкитӀ пщIэнпщӀэн хуейщ:
# Ар зы къэралым и унафэ щIэтынщӀэтын хуейкъым
# Къэралхэм я территориэ хыхэм аткIэаткӀэ щылъын хуейщ
== Хы хуитым и псхэр къызэрагъэсэбэп ==
Хы хуитым и псхэр къагъэсэбэп — Лъэпкъыгъуэ ижь императив принцип хуитыныгъэ унафэм къыхэкIыукъыхэкӀыу. Абы унафэу егъэув зы къэралым а псыхэми абы къащхьэщыт хьэуахэми я къэрал унафэ траувэ мыхъуну икIиикӀи зы къэралым нэгъуэщIнэгъуэщӀ къэралым а псыхэм и къухь къызэрыригъэкIухьымкъызэрыригъэкӀухьым шэч трилъхьэ мыхъуну икIиикӀи а кхъухьхэм пэрымыуэну.
А принципхэм я пщIэрпщӀэр Хы хуитым и Конвенциэмрэ (1956 гъ), ЛЗО-м и хы ижь Конвенциэмрэ (1982 гъ) итхауэ итхэщ.
== Хы хуитхэм я хуитыныгъэхэр ==
[[File:Zonmar-en.svg|right|thumb|250px|Хы куейхэр лъэпкъ зэгуэт зэгурыIуэгъуэхэмзэгурыӀуэгъуэхэм къыхэкIыукъыхэкӀыу зэраугуэшыр]]
Хы хуитым и псхэм я хуитыныгъэхэр абсолутнэу щыткъым, абы теухуауи дэтхэнэ къэралыми игъэзэщIэнигъэзэщӀэн хуейщ ЛЗО-м и хы ижь Конвенциэ 1982 гъэм ятхауэ щтар (напэ 87-рэ 89-рэ)<ref>[http://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/8_3_1997.pdf United Nations Convention on Law of the Sea]</ref>
Хы хуитым и хуитыныгъэхэм хеубыдэр:
* Дэтхэнэ кхъухьми хуиту къыщикIухькъыщикӀухь хъуну
* Дэтхэнэ кхъухьлътэми хы хуитхэм я уафэгум къыщилъэтыхь хъуну
* Дэтхэнэ къэралми хуиту псыщIагъпсыщӀагъ кабелхэмрэ трубахэмрэ щыщIищщыщӀищ хъуну
* Дэтхэнэ къэралми IэрыщIӀэрыщӀ тIыгутӀыгу трищIыхьтрищӀыхь хъуну (ауэ ижь унафэм пэрымыуэу щыту щтымэщ)
* Хуиту бдзэжьей ушещэ хъуну
* Хуиту наукэм епха къэплъыхьыгъуэхэр ебгъэкIуэкIебгъэкӀуэкӀ хъуну икIиикӀи нэгъуэщIнэгъуэщӀ къом.
== Кхъухьхэм я хуитыныгъэхэр ==
Дэтхэнэ кхъухьми хы хуит псыхэм сытхуэдэ къэралми и ныпым щIэтущӀэту къикIухькъикӀухь хъунущ (а къэралым хым IухьэмиӀухьэми хуиIэухуиӀэу щытми щымытми).
IэщэӀэщэ кхъухьхэми мыдрей кхъухьхэм яIэяӀэ ижьым хуэдиз ижь яIэщяӀэщ. Ауэ IэщэӀэщэ кхъухьэр хуиткъум а псыхэм IэщэӀэщэ къыщигъэсэбэпын.
Ауэ а псылъэм хуитыныгъэ куэд къыщекIуэкIхэмикъыщекӀуэкӀхэми, псом нэхърэ нэхъыщхьэу абыхэм пират IуэхухэрӀуэхухэр щебгъэкIуэкIщебгъэкӀуэкӀ хъунукъым.
== Иджыри феплъ ==
* [[КIапэКӀапэ хы]]
* [[КIуэцIКӀуэцӀ хы]]
* [[Шелф хы]]
| 