Хъутей Республикэ (Тайван) версиехэм я зэщхьэщыкӀыныгъэхэр

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
1 сатырыр
{{Distinguish|Джылэ Республикэ ХъутейКитай|Джылэ Республикэ ХъутеймКитайм}}
{{Country
|АдыгэцӀэр = ХъутейКитай Республикэ
|ИцӀэдыдэр = {{lang-zh|中華民國 (Zhōnghuá Mínguó)}}
|ИцӀэм еуэ = ХъутейКитай Республикэм
|Нып = Flag of the Republic of China.svg
|Дэмыгъэ = Republic of China National Emblem.svg
15 сатырыр
|Зэпаубыд статус = true
|ДипломатиэмкӀэ къэзылъытэ = къэрал 23-м<ref name="newsru.com"/>
|Бзэхэр = [[ХъутейбзэКитайбзэ|Хъутейбзэкитайбзэ]]
|Щыхалъхьар = [[1911]] [[жэпуэгъуэм и 10]]
|Къалэ нэхъыщъхьэр = [[Тайбэй]]
40 сатырыр
|Гулъытыгъуэ = <!-- <references/> -->
}}
'''ХъутейКитай Республикэ''' ({{lang-zh|中華民國國歌, Zhōnghuá Mínguó}}) — [[Азиэ|Азиэм]] хэт, ныкъуэ-къэлъыту щыт къэрал. Къалэ нэхъышъхьэр — [[Тайбэй|Тайбэй]].
 
== Хэкумэтхым и пӀэр ==
Джыпсту ХъутейКитай республикэм и ӀэнатӀэм кӀэт [[Тайуан хы тӀыгур|Тайуан]] хы тӀыгур, абым пэмыкӀыуи къыбгъэдэлъ хы тӀыгу бжыгъэ [[ХъутейКитай хы|ХъутейКитай хым]] хэтхэм ящыщху.
 
== Тхыдэр ==
{{Main|ХъутеймКитайм и тхыдэ}}
[[File:Chinese republic forever.jpg|thumb|left|Сун Ятсенрэ Юан Шикайрэ я сурэт зтедза плакат]]
1911 гъэм нэс ХъутейрКитайр империэу щыта. 1911 гъэм [[Синхай револуциэ|Синхай револуциэм]] яуж пэштыхьыр трагъэкӀри къэралым республикэ траӀуэ. Япэрей президент хъуар [[Сун Ятсен|Сун Ятсен]], политикэ партиэ «[[Гоминдан|Гоминданыр]]» хэзылъхьар. Абым яуж ӀэнатӀэм Ӏухьэр [[Юан Шикай|Юан Шикай]] — Хъутейкитай дзэм и тхьэмадэ, 1913 гъэм и диктатурэр трегъэувэ, 1915 гъэм императору зытреӀуэ.
 
[[Япэрей дунейпсо зауэ|Япэрей дунейпсо зауэм]] ХъутеймКитайм зыми и лъэныкъуэ къэзэримыштэнур къэӀоху, ауэ 1917 гъэм формалу зауэм хохьэ, хэхьа шъхьэкӀэ зауэ иригъэкӀуэкӀкъым. [[Джэрмэн|Джэрмэным]] и Хъутейкитай колониэхэр ([[Циндао|Циндао]]) текӀуахэм я хэт [[Япон|Японым]] хокӀуэхэ, ауэ Хъутейкитай хасэм зэпэубыдыгъуэ абым къыхехри шӀыпӀэхэр ХъутеймКитайм хуагъэзэжь.
 
1916 гъэм [[Юан Шикай|Юан Шикайм]] и ӀэнатӀэпӀашъхьэ императорыр къэгъанэ, джылэ зыкъэӀэтыгъуэ бжыгъэ екӀуэкӀа яуж. Республикэр аргуэру зэфӀоувэжь.
 
1923 гъэм [[ХъутеймКитайм и Коммунист Партиэ|ХъутеймКитайм и Коммунист партиэ]] (ККП) халъхьэ, [[Мао Цзедун|Мао Цзедун]] и тхьэмаду.
 
XX лъэхъэнэм и пэм ХъутейрКитайр хэку-хэку пщыхэм зэхагъэкӀауэ щытт, зэпамыуду я зэхуакухэм зауэхэр екӀуэкӀыу, я шъхьэӀохухэм нэхъ пымылъху. Абым шъхьэкӀэ Хъутейкитай националистхэм («[[Гоминдан|Гоминданым]]» хэтхэр) коммунистхэм яхэтху 1926 гъэм «[[Ипшъэ зекӀуэ|Ипшъэ зекӀуэм]]» ежьахэ, абым икӀэм къэралым и нэхъыбэр хуит яшъа. [[Сун Ятсен|Сун Ятсен]] дунем ехыжьа яуж «[[Гоминдан|Гоминданым]]» и тхьэмаду техьэр [[Чан Кайши|Чан Кайши]].
[[File:Chiang Kai-shek in full uniform.jpeg|thumb|left|180px|[[Чан Кайши|Чан Кайши]]]]
Яужым «[[Гоминдан|Гоминданымрэ]]» [[ХъутеймКитайм и Коммунист Партиэ|Коммунист партиэмрэ]] я зэпылъыгъуэр зэӀохьэри ХъутеймКитайм джылэ зауэ къожьэ партиэхэм я зэхуакумкӀэ. Япон агрессиэ къэжьэм, пэщытыфын шъхьэкӀэ партэхэм я къэрухэр зэхагъэхьан хуэй мэхъур.
1937 гъэм [[Япон|Японым]] зауэшху поувэ ХъутеймКитайм, и шӀыпӀэ нэхъыбэр оккупациэ ишъауэ. 1945 гъэм и шышъхьэӀум [[Республикэ Совет Социал Зэгуэтхэр|Совет Зэгуэтхэм]] я [[Дзэ Плъыж|Дзэ Плъыжьыр]] [[Япон|Японым]] зауэ ирет, оккупациэм хэта [[Манчжуриэ|Манчжуриэр]] хуит ешъыжьри коммунист лъэныкъуэм ират.
 
[[ЕтӀуанэ дунейпсо зауэ|ЕтӀуанэ дунейпсо зауэм]] яуж националистхэмрэ коммунистхэмрэ я зэпэщытыныр увыӀэкъым. Националистхэр хом-хомурэ ХъутейКитай континентым ирагъэкӀхэ, яужым хы тӀыгу [[Тайуан|Тайуаным]] кӀуэсэжьын хуэй мэхъухэ. 1949 гъэм коммунистхэм [[Джылэ Республикэ ХъутейКитай|Джылэ Республикэ ХъутейКитай]] (ДжРК) къэралым траӀуэ, япэрейкӀэ къуэхьэпӀэ лъэныкъуэ къэралхэм къамылъытэтэр.
 
1971 гъэм [[Лъэпкъ Зэгуэтхэр, ЛъЗ|ЛъЗ-м]] ХъутеймКитайм ицӀэкӀэ хэттэр тайуан лъэныкъуэра, яужым [[Джылэ Республикэ ХъутейКитай|ДжРК-м]] зэрехъуэкӀыр.
 
[[Чан Кайши|Чан Кайши]] и тетыгъуэр авторитарну щытт, дунем ехыжа яуж демократ зэхъуэкӀыгъуэхэр къэжьа къэралым. Тайуаным хуитыныгъэм и лъэныкъуэмкӀэ екӀуэкӀын кӀидза, а хуитыныгъэр къэрал 23-м къалъытэ<ref name="newsru.com">[http://newsru.com/world/14jan2008/malavi_print.html Малавим щигъэта Тайуаным и хуитыныгъэр къилъытэн]</ref>.
69 сатырыр
== Къэрал зэхэтыкӀэр ==
[[File:Presidential Building, Taiwan (0747).JPG|thumb|right|Тайбэй дэт президент-унэр]]
{{Main|ХъутейКитай республикэм и къэрал-политикэ зэхэтыкӀэр}}
Иджырей [[ХъутейКитай республикэм и конституциэ|конституциэр]] къыщыдагъэкӀар 1947 гъэм, бжыгъэрэ ягъэтэрэзыжьауэ щыта. Политикэ зэхэтыкӀэм уэджэ зэрыхъунур — демократ республикэ, президент ӀэнатӀэ лъэш зиӀэ.
 
Къэралым и тхьэмадэр президент, премиер-министырри, хасэ зэхэтыкӀэри и арэзыгъуэкӀэ нэхъ мыхъу. Парламентыр зы лъэныкъу щыт, депутат 225 хэту, депутатыр илъэсищкӀэ хахыр.
78 сатырыр
== Экономикэр ==
[[File:THSR 700T Modern High Speed Train.jpg|thumb|left|165px|ПоездщӀэх]]
{{Main|ХъутейКитай республикэм и экономикэр}}
ХъутейКитай республикэр дунем и зы къэралхэм я щыщ зи экономикэр нэхъыфӀу зэфӀэтыр, ВКӀуП-ымкӀэ дунем и пӀэр 17-рей. Экономикэр зытетыр текнологиэшхуэ къыщӀэгъэкӀыгъэр (ВКӀуП-ым 31%), финанс лэжьыгъэхэр (ВКӀуП-ым 21%), щэхуэныр (ВКӀуП-ым 19%), губгъуэ лэжьыгъэхэр (ВКӀуП-ым 2%).
 
Тайуаныр дунем и зы нэхъ лъэшхэм ящыщ компутэр къыкӀэгъэкӀынымкӀэ. Къэрал къыдэшъхэр абымкӀэ — [[Япон|Япон]], [[Америкэ Штат Зэгуэт|АШЗ]], [[Еуропэ|Еуропэ]] къэралхэр.
86 сатырыр
 
== АдминистрациэмкӀэ и гуэшыгъуэр ==
{{Main|ХъутейКитай республикэм и администрациэ гуэшыгъуэр}}
ХъутейКитай республикэр унитар къэралу щыт. Къэралыр хэкуитӀу гуэша, ахэр куэйкӀэ зэхокӀыжхэ, я кӀуэцӀым муниципалитеткӀэ гуэшху. Абым пэмыкӀыу къэралым и ӀэнатӀэгъуэр материк [[Джылэ Республикэ ХъутейКитай|ХъутеймКитайм]] и шӀыпӀэмрэ къэрал бжыгъэ къыбгъэдэлъхэм я шӀыпӀэхэмрэ хуэныкъуэкъу щыт.
 
<center>
98 сатырыр
== Джылэр ==
[[File:TaiwanTemple2003.jpg|thumb|right|Луншан чылисэ (龍山寺), Тайбэй]]
{{Main|ХъутейКитай республикэм и джылэр}}
2009 гъэм зэрщытамкӀэ къэралым джылу дэсар 23 069 345. Лъэпкъ нэхъ индыду абыхэм Хъутейхэрхъутхэр (98%) ([[Ханхэр (лъэпкъ)|ханхэр]]), езы хы тӀыгум щыщ лъэпкъ [[Гаошан|гаошанхэр]] 2% нэхъ хъухэкъым. Бзэнэхъышъхьу зэ къалъытэр — [[ХъутейбзэКитайбзэ|Хъутейбзэкитайбзэ]]. Диныр — 94% [[Буддэдин|буддэныгъэм]] пылъ, 4,5% — [[Чыристэндин|чыристэныгъэмрэ]] [[Мыслымэндин|мыслимэныгъэмрэ]] пылъ.
 
== Дзэр ==
[[File:ROCN kang ding class.jpg|thumb|left|ХъумакӀуэ кхъухьрэ и вертолот]]
{{Main|ХъутейКитай республикэм и дзэр}}
Дзэм хэтым я бжыгъэр 1 965 000 мэхъу. Дзэм и мылъкур 10, 5 млд $ мэхъу (ВКӀуП-ым 2,2%, дунем 75 пӀэ иӀыгъ). Къулыкъу хьыгъуэ ныбджыр илъэс 19 кӀедзэ.
 
115 сатырыр
== ТехьэпӀэхэр ==
{{Commons|Category:Republic of China}}
* [http://geo.1september.ru/2005/17/3.htm ХъутейКитай Республикэ]
 
{{Geo-stub}}
132 сатырыр
[[be:Тайвань]]
[[be-x-old:Рэспубліка Кітай]]
[[bg:Република ХъутейКитай]]
[[bh:चीन (गणराज्य)]]
[[bn:প্রজাতন্ত্রী চীন]]
213 сатырыр
[[nov:Republike de China]]
[[oc:Republica de China (Taiwan)]]
[[os:ХъутейыКитайы Республикæ]]
[[pa:ਚੀਨ ਗਣਰਾਜ]]
[[pam:Republic of China]]
225 сатырыр
[[qu:Chunwa Republika]]
[[ro:Republica Chineză]]
[[ru:ХъутейскаяКитайская Республика]]
[[rw:Tayiwani]]
[[sa:तैवान]]
251 сатырыр
[[tt:Кытай Җөмһүрияте]]
[[udm:Тайвань]]
[[uk:Республіка ХъутейКитай]]
[[ur:جمہوریۂ چین]]
[[vec:Republica de Cina]]