|
| ncbi =
| range map = Wolf distr.gif
| range legend = плъыжькlэплъыжькӀэ къыхэгъэкlаркъыхэгъэкӀар-здэпсоуахэр;</br>удзыфэкlэудзыфэкӀэ-къыздэнахэр
}}
'''Дыгъужь''' ([[Латиныбзэ|лат-бз.]]: ''Canis lupus'') — псэушъхьа шъакlуэшъакӀуэ, шэрыпlхэмшэрыпӀхэм ящыщ, [[хьалъэпкъ]]. [[ХьэlуцыдзХьэӀуцыдз|ХьэlуцыдзхэмрэХьэӀуцыдзхэмрэ]] [[Кайот|кайотхэмрэ]] ядэкlыгъуядэкӀыгъу [[Дыгъужълъэпкъ|дыгъужъхэм]] хэт. Генетикэ шъэныгъэм зэригъэлъагъуэмкlэзэригъэлъагъуэмкӀэ унагъуэ хьахэр дыгъужъхэм къатекlауэкъатекӀауэ ягъува.
Дыгъужьыр хьалъэпкъхэм я нэхъ иным ящыщ, икlыхьагъырикӀыхьагъыр (кlапэмкӀапэм дэкlыгъудэкӀыгъу) см. 160 нос, илъэгагъыр см. 90 нос, ихьалъагъыр кг. 62 нэгъунэ носыр.
Япэрей лъэхъэнэхэм дыгъужъыр шlыпlэшӀыпӀэ нэхъыбэхэм щыпсот [[Еуразиэм|Еуразиэмрэ]] [[Ишъхъэрэ Америкэ|Ишъхъэрэ Америкэмрэ]]. Иджырей лъэхъэнэхэм шlыпlэшӀыпӀэ здэпсомрэ, псэушъхьахэм ябжыгъэмрэ куэдкlэкуэдкӀэ нэхъ макlэмакӀэ хъуа. Лажьэ зтелъыр цlыхумцӀыхум иlашъагъэмиӀашъагъэм. Дунем илъэныкъуэ бжыгъэхэм дыгъужьыр куэдыным нэса ауэ абы емылъытауэ иджыр къыздынэсым цlыхурцӀыхур йошъакlуэйошъакӀуэ дыгъужъым, игъашъэмрэ былым зэрихуэмрэ тегушъхьыху, иэ ауэ сытми джэгу-шъакlуэнымкlэшъакӀуэнымкӀэ яукlыряукӀыр.
== Аплъэпкъыр ==
Дыгъужъхэм я инагъымрэ я хьалъагъымрэ lэуэӀэуэ зэшъхьащокlхэзэшъхьащокӀхэ шlыпlэшӀыпӀэ здэпсом елъытауэ, Биргмэн къызэрилъытамкlэкъызэрилъытамкӀэ ( шlыпlэшӀыпӀэ нэхъ шlыlахэмшӀыӀахэм нэхъ ину щытхэ ). Янэхъыбэм лъэгагъыр см. 60 - 85 носыр, кlыхьагъыркӀыхьагъыр см. 105 - 160, хьалъагъыр кг. 32 - 62. Ишъхъэрэ лъэныкъуэхэм [[Ишъхъэрэ Америкэ|Ишъхъэрэ Америкэм]] дыгъужъ гуэрэхэм я хьалъагъыр кг. 77 фlокlхэрфӀокӀхэр, нэхъ индыду дыгъужъ къагъуэтар Аласкэм идежь 1939 гъэм, ихьалъагътэр кг. 80 хъут. Лъэпкъ нэхъ цlыкlуцӀыкӀу къалъытэр хьарып дыгъужъыра, дыгъужьыбз зэфlэувахэмзэфӀэувахэм яхьалъагъыр кг. 10 фlэкlкъымфӀэкӀкъым. Гуп-зэхэтхэм дыгъужъыхъухэр счыгъуи бзыхэм нэхъри нэхъ ину щытхэ 20 % хуэдизкlэхуэдизкӀэ, нэхъ натlэшхуэнатӀэшхуэ шъхьауэ щытху.
ИаплъэпкъымкlэИаплъэпкъымкӀэ хьашхуэ тхьакlумэпамцlэмтхьакӀумэпамцӀэм ехьчхэ. Лъакъуэхэр кlыхьукӀыхьу, къэрууфlукъэрууфӀу, илъэкъуапlэмилъэкъуапӀэм икlыхьагъырикӀыхьагъыр см. 15 хуэдиз, ибгъуагъыр см. 7 хуэдиз курытит лъэхъуамбэхэр куэдкlэкуэдкӀэ гупэм къыхокlхэркъыхокӀхэр абыкlэабыкӀэ хьалъэкъуапlэмхьалъэкъуапӀэм хагъэгъуащэкъым. НатlэшхуНатӀэшху щыт, нэlунэӀу бгъуэуэ, илъэныкъуэхэмкlэилъэныкъуэхэмкӀэ жъэкlацужъэкӀацу цыр тету, инэlушхуэмкlэинэӀушхуэмкӀэ [[ХьэlуцыдзХьэӀуцыдз|ХьэlуцыдзхэмрэХьэӀуцыдзхэмрэ]] [[Кайот|кайотхэмрэ]] ямыхьчу щыт абыхэм яр нэхъ lузуӀузу, памцlупамцӀу щыт ИкlиИкӀи инэlумкlэинэӀумкӀэ псэушъхьа-шъэныгъэ азэгъуэхэм зэхашъыкlырзэхашъыкӀыр къыригъэкlыфукъыригъэкӀыфу: бзаджэгъуэ, къытехьагъуэ, даlуэгъуэдаӀуэгъуэ, шъэбагъуэ, гуфlэгъуэгуфӀэгъуэ, гузавэгъуэ, сакъыгъэ, шъэхугъэ, чынагъуэ.
ИкlапэрИкӀапэр кlыхьукӀыхьу, гъуму щыт хьахэм я кlапэхэмкӀапэхэм елъытамэ счыгъуи егъэзыхауэ щыт.
Дыгъужъхэм яцыр lувуӀуву, кlыхьукӀыхьу щыт. Дыгъужъ лъэпкъхэм цым ифэр куэду зэшъхьащокlхэрзэшъхьащокӀхэр, шlыпlэшӀыпӀэ здэпсохэм тегъэпсыхьауэ. Мэзым щыпсоу дъыгъужъхэм яфэр псыфэ-гъуабджу щыт, тундрэ лъэныкъуэхэм щыпсохэр - нэхъ нэхуу, хужьым нэсу щытхэ, пшахъуалъэхэм щыпсохэр - псыфэ-гъуэжьыфу щытхэ, [[Азиэ|Азиэ Курытым]] икъушъхьахэм щыпсо дыгъужьхэм я фэр - гъуэплъу щыт. Абы пэмыкlыупэмыкӀыу хужьыбзу, плъыжьу иэ фlыцlабзуфӀыцӀабзу щытуи къохъухэ зэрызу.
== Здэпсохэр ==
[[Еуропэ|Еуропэм]] нэхъыбу дыгъужъхэр къыздэнар [[Эспаниэ|Эспаниэм]], [[Украинэ|Украинэм]], [[Урысей|Урысейм]], [[Урысыху|Урысыхум]], [[Португал|Португалым]], [[Урым|Урымым]], [[Полшэ|Полшэм]], [[Скандинав|Скандинавхэм]], [[Балкан|Балканхэмрэ]], [[Балтикэ къэралхэр|Балтикэ къэралхэм]]. [[Азиэ|Азиэм]] здэпсохэр [[Корей|Корейм]], [[Китай|Китаймрэ]] [[Индиэ|Индиэмрэ]] илъэныкъуэ гуэрэхэм, [[Азэрбиджан|Азэрбиджаным]], [[Къэзахъстэн|Къэзахъстэным]], [[Афганистэн|Афганистэным]], [[Иран|Ираным]], [[Ирак|Иракым]], Аравий хы тlыгуныкъуэмтӀыгуныкъуэм ишъхъэрэ лъэныкъуэр. [[Ишъхъэрэ Америкэ|Ишъхъэрэ Америкэм]] Аласкэм къыщыкlэдзауэкъыщыкӀэдзауэ [[Мексикэ|Мексикэм]] нэс щопсоу.
[[Категория:ШэрыпӀхэр]]
|
