ШоджэнцӀыкӀу Ӏэсхьэд и къуэ Алий версиехэм я зэщхьэщыкӀыныгъэхэр
Content deleted Content added
цӀ Shaoj moved page ШоджэнцIыкIу Iэсхьэд и къуэ Аи to ШоджэнцIыкIу Iэсхьэд и къуэ Али |
No edit summary |
||
1 сатырыр
{{Person
| цӀэр = ЩоджэнцIыкIу Iэсхьэд и къуэ Али
| сурэт = Shogencukov Ali.jpg
| и цӀэдыдэр =
| и лэжьыгъэр = тхакIуэ, усакIуэ
| къыщыхъуар = 1900 жэпуэгъуэм и 28
| къыздэхъуар = [[Бэхъсэн|Къушмэзыкъуей]], [[Урысей]]
| дунем щехыжьар = 1941 щэкIуэкъуэ и 29
| дунем здехыжьар = [[Бобруйск]], [[Урысыху]]
| къэрал зыщыщыр = КъБАССР, [[Совет Зэгуэт]]
| къыхьахэр и пӀэхэр =
| официал сайтыр =
}}
'''ЩоджэнцІыкІу
ЩоджэнцІыкІу Алий Іэсхьэд и къуэр 1900 гъэм Бахъсэн районым щыщ Старэ Крепость къуажэм ( иджы Бахъсэн къалэм хохьэ) мэкъумэш бынунагъуэшхуэм къыщалъхуащ. Алий литературэр фІыуэ илъагъунымкІэ мыхьэнэшхуэ иІащ и адэшхуэ Пщыкъан щІалэ цІыкІур дэнэ кІуэми здишэу, хъыбархэм,таурыхъхэм ,уэрэдхэм щІигъэдэІуу зэрыщытам. Адэшхуэм и фІыгъэкІэ ар пасэ дыдэу и лъэпкъ ІуэрыІуатэм пыщІа мэхъу. ▼
== Биографиэ ==
▲ЩоджэнцІыкІу
1914 гъэм Алий къуажэ еджапІэр къеух. Абы иужькІэ ар зыкъомрэ щоджэ муслъымэн диным и лэжьакІуэхэм Бахъсэн къыщызэрагъэпэща еджапІэм.
1915 гъэм ЦІагъуэ Нурий и фІыгъэкІэ Алий макІуэ Темырхъан-
1917
УсакІуэм и япэ
ЩоджэнцІыкІум и тхыгъэ нэхъыфІхэм ящыщ зыщ 1928 гъэм итха " Мадинэ"
ЩоджэнцІыкІу
Езы
▲1917 гъэрщ ЩоджэнцІыкІу Алий тхэн щыщІидзар. Тыркум щыІэ щІыкІэ абы итхащ " Жынгызмэ и нып фІыцІэжьыр" , " Нанэ",нэгъуэщІ усэхэри. Тыркум щыІэ адыгэхэр къыдэІэпыкъури 1919 гъэм Алий и хэкум къигъэзэжащ. Абы къыщІедзэ гъащІэщІэр ухуэнымрэ революцэм и текІуэныгъэр гъэбыдэнымрэ хуэлажьэу.
Абыхэм нэмыщI Али куэду урыс тхакIуэхэм я тхыгъэхэр адыгэбзэкIэ зэридзэкIыурэ ищIт, адыгэбзэкIэ адыгэ цIыхухэр абыхэм еджэфынхэ щхьа.
▲Алий агитационно-массовэ лэжьыгъэшхуэ ирегъэкІуэкІ . Баку щыІэ политическэ ударнэ курсым щІотІысхьэ.Ар къиуха нэужькІэ, Дагъыстэным щолажьэ. Сымаджэ мэхъури Къэбэрдейм къегъэзэж.
Ди республикэр илъэс тІощІ щрикъум ирихьэлІэу ЩоджэнцІыкІум 1941 гъэм етх
▲УсакІуэм и япэ поэмэщ 1927 гъэм итха "Хамэ щІыпІэм " жыхуиІэр. Поэмэр дунейм къытехьакъым и щхьэусыгъуэри белджылыкъым. Хуэбгъэфащэ зэрыхъунумкІэ ,ар теухуащ Хэкум икІыжа адыгэхэм Тыркумрэ Хьэрып къэралхэмрэ щателъ хьэзабрщ,щашэч тхьэмыщкІагъэрщ, я Адэ хэкум къызэрыхуэпабгъэрщ.
Поэмэм къыдэкІуэу
▲ЩоджэнцІыкІум и тхыгъэ нэхъыфІхэм ящыщ зыщ 1928 гъэм итха " Мадинэ" поэмэр. ИужькІэ усакІуэм и Іэдакъэ къыщІэкІащ " ЩІымахуэ жэщ" ( 1929гъ.), "Тембот и дыгъуасэхэр" (1933 гъ.), " Партизан Жамбот" (1934 гъ.) поэмэ хьэлэмэтхэмрэ " Хьэжыгъэ пут закъуэ" (1931гъ.) , "Кхъужьей щІагъым" (1933гъэ .) рассказ гъуэзэджэхэмрэ. Мы тхыгъэ псори зытеухуар гъащІэжь блэкІарщ.Абыхэм ІупщІу ди нэгу къыщІагъэувэж адыгэ мэкъумэшыщІэм и псэукІар, и щхьэхуитыныгъэм щІэбэну цІыхубэм иригъэкІуэкІа бэнэныгъэ хьэлъэр,гугъуехь -бэлыхь мыухыр.
== Тхыгъэ нэхъыщхьэхэр ==
▲ЗэфІэк1 ин зиІэ хъуа усакІуэр литературно- творческэ лэжьыгъэм дехьэх, 1936 гъэм Налшык къалэм къоІэпхъуэ, Къэбэрдей- Балъкъэр ТхакІуэхэм я союзым и правленэм и секретару лажьэу щІедзэ, икІи и гъащІэри игущІэри литературнэ лэжьыгъэм хуеунэтІ. И лъэпкъэгъухэм къехъулІа щхьэхуит псэукІэр ,гъащІэр Іупщ1у къыхощ " Хьэсет цІыкІу" ," Верховнэ Советым" , "СегъэгуфІэ махуэщІэм", " Си махуитІ гъащІэ" усэхэм.
* ''Мадинэ'' (1928 гъ.)
* ''Къамботрэ Лацэрэ'' (1929 гъ.)
* ''Хьэсет цIыкIу'' (1936 гъ.)
* ''Хьэжьыгъэ пут закъуэ'' (1940 гъ.)
* ''НыбжьыщIэ хэхуа'' (1940 гъ)
== Литературэ ==
▲усакІуэм нимытхысу къэна поэмэхэм ящыщщ " Сохъуэхъур" (1936гъ.), "Дыщэ нэпсейхэр" (1937 гъ.) ," Къызбрун" (1938гъ.)жыхуиІэхэр.
* [http://kabbalk.ru/info/culture/shogentsukov Али Шогенцуков]// Институт Гуманитарных исследований Правительства КБР и КБНЦ РАН. — Нальчик. Издательский центр «Эльфа». 2003.
▲ЩоджэнцІыкІу Алий и гупсысэм и кууагъ-лъагагъымрэ и художественнэ Іэзагъэмрэ псом хуэмыдэу зыгъэбелджылыр " Къэмботрэ Лацэрэ" романымрэ "Мадинэ" поэмэмрэщ.
* [http://adygaabaza.ru/load/adygskaya_muzyka/adygskaja_folklornaja_muzyka/svetlana_kushkhova_sheh1ideht_i_gybzeh_shodzhehnciykiu_alij_i_gybzeh/57-1-0-583 ЩоджэнцIыкIу Али и фэеплъу гъыбзэ]
* Теунов Х., Али Шогенцуков. Путь поэта, Нальчик, 1950
* Либединский Ю., Али Шогенцуков, в его книге: Современники, М., 1958
* Очерки истории кабардинской литературы, Нальчик, 1968
* ХьэкІуащэ А., ЩоджэнцIыкIy Али, Налшык, 1961
== Гулъытэгъуэхэр ==
▲Езы Щоджэнц1ыкІум зэрыжиІэгъащи ,абы и тхыгъэхэм зыужьыныгъэрэ Іэзагърэ халъагъуэмэ,ар зи ф1ыщІэр япэрауэ,адыгэ ІуэрыІуатэрщ,етІуанэрауэ,А.С.Пушкин,М.Ю.Лермонтов,А.М. Горькэм, Т.Г.Шевченко,А.Н.Некрасов сымэ,нэгъуэщІхэми я тхыгъэхэрщ.
{{reflist}}
▲Ди республикэр илъэс тІощІ щрикъум ирихьэлІэу ЩоджэнцІыкІум 1941 гъэм етх " Нырес си псалъэр уи деж" жыхуиІэ и иужьрей поэмэр - и лъэпкъым историческэ гъуэгуанэ икІуар,лІэщІыгъуэ кІыфІым къыхэкІыу ар гъащІэщІэм ,социалистическэ псэукІэщІэм зэрыхуэкІар къыщигъэлъэгъуэжар.
[[Категориэ:УсакӀуэхэр]]
▲Поэмэм къыдэкІуэу ,а зэманым Алий усэ зыбжанэ етх,советскэ цІыхухэр бэнэныгъэ гуащІэм къыхуриджэу,гушхуэныгъэ яхилъхьэу. Ауэ ЩоджэнцІыкІур абыкІи арэзы мыхъуу, 1941гъэм сентябрым и 15-м Хэку зауэшхуэм макІуэ,цІыхубэм и щхьэхуитыныгъэр ІэщэкІэ ихъумэжыну. Куэд дыдэ дэмык1ыуи ар зэрымыщ1эк1э гъэр мэхъури ,а гъэм ноябрым и 29-м Бобруйск къалэм пэгъунэгъуу щыІэ немыцэ концлагерым усакІуэр йолІыхь.
[[Категориэ:ТхакIуэхэр]]
[[Категориэ:Адыгэ тхакIуэхэр]]
| |||