Тыгъужъыкъуэ Къызбэч версиехэм я зэщхьэщыкӀыныгъэхэр
Content deleted Content added
цӀNo edit summary |
цӀNo edit summary |
||
13 сатырыр
| яуж ихьэр = ?
| къыщыхъуар = 1777 гъэм
| къыздэхъуар = Адыгэ хэку, [[Беанаш|Беанаш]] къуаджэ
| дунем щехыжьар = 1840 мазаем и 28
| дунем здехыжьар = Адыгэ хэку
23 сатырыр
| ӀэпэкӀэдзыр =
}}
'''Тыгъужъыкъуэ Къызбэч''' (''1777 гъэ — 1840 мазаем и 28'') — шапсыгъ лъэпкъым щыщ лъакъуэлъэш [[ШэрелӀыкъуэхэр|ШэрелӀыкъуэхэ]] къахэкӀа, [[Урыс-Къаукъаз зауэ|Урыс-Къаукъаз зауэм]] хэта, 1810-1839 гъэхэм дзэзэшу щыта. ЗекӀуэ бжыгъэхэм и дзэр нэхъ макӀыу щытами текӀуэныгъэр къыхьу къыкӀыжьа. Лъэпкъым пкӀэшхуэ хуэашът, зы зауэ гуэрэм аргуэру хэта яуж езыри и къуэ дэкӀыгъуахэри уӀэгъэ хъуахэт, яужым и зэ икъуэр абыхэм илӀыкӀа. Аргуэру зы зауэм уӀэгъэ бжыгъэ хъуауэ мыхъужьурэ дунем ехыжьа.
Инджылыз [[Белл Джэймс|Джеймс Белл]] Къэзбэчым и нэӀуасу щытар «''адыгэхэм я лиуан''» джоуэ еджэт. Яужым [[Еуропэ|Еуропэм]] и хъыбар щынэсам а цӀэр къытена хъуа.
31 сатырыр
== ЗекӀуэхэр ==
ЗекӀухэм я нэхъыбэӀуэм текӀуауэ къигъэзэжьт Къызбэчым, ар лъэпкъым кӀэху къаӀохут, къэӀуэхугъуэм дэкӀыгъуи пкӀэ хуашъри хэхъуэт Къызбэчым. И гуп зекӀуэм ежьэм псалъэ хамылъхьу, гуфӀэгъуэкӀэ хэхьэн хэтми хьэзыру щытт.
1834 гъэм тӀо зекӀуэ ежьэри тӀоми текӀуауэ къигъэзэжьа.
39 сатырыр
ЕтӀуану нэрыбгэ 900 хъу гупым шъхьэщыту япэрем нэхъри нэхъ ину щыта пэштыхьыдзэ гупым теуа, пэштыхьыдзэм адыгэ къуэджибгъум Ӏэнэмэту яубыдауэ яшэхэмрэ, мылъу къыдахауэ хъуамрэ къатрихри игъэзэжьа.
1837 гъэм нэрыбгэ 250 дэкӀыгъу Къызбэч [[Псыжъ|Псыжъ]] и ижъырабгъум Ӏут урыс быдапӀэм теуа. Мэкъуауу абым Ӏута пэштыхьыдзэм щыщ шъауэхэр ирихухэри, нэрыбгэ 200 Ӏэнэмэту иубыдри ягъэзэжьахэ.
Къызбэч дзэзэшэ къуэдеуэ щытакъым. 1837 гъэм бадзэуэгъуэм и кӀэдзэгъуэм Къызбэч изакъуэ ''Николаевскэ'' быдапӀэм и хъумакӀуэхэм ятеуэри Ӏэнэмэту иубыдахэ, фончибгъу иштэри игъэзэжьа.
И зекӀу хъуамэ текӀуэныгъэ къихьтэкъым. 1830 гъэм щӀышылэм и 30 нэрибгэ миниплӀ гупу дэкӀыгъу станицэ [[Елизэветинскэ|Елизэветинскэм]] теуа, и дзэр амалыншэу ''А. Бескровнэм'' зэгуиуда. ПэмыкӀ зекӀуэм, абым текӀуэныгъэр къыдэшъауэКъызбэчым уӀэгъибл яшъа, икъуэ дэкӀыгъуахэри уӀэгъэ хъуахэт, куэд темыкӀыу и зы къуэр дунем ехыжьа.
| |||