Адыгэбзэ версиехэм я зэщхьэщыкӀыныгъэхэр
Content deleted Content added
Found one record that seems to be working. Reference readded. |
No edit summary |
||
27 сатырыр
* [[КӀахыбзэ]] ({{lang-en|West Circassian}}, {{lang-ru|Западночеркесский язык}}, {{lang-ru|Адыгейский язык}}) — [[шапсыгъхэр|шапсыгъхэм]], [[абдзэххэр|абдзэххэм]], [[натхъуэджхэр|натхъуэджхэм]], [[бжъэдыгъухэр|бжъэдыгъухэм]], [[кӀэмыгуейхэр|кӀэмыгуейхэм]] я тхыбзэр зэрзэфӀэтыр. Езы тхыбзэр кирилл хьэрыфылкӀэ, кӀэмыгуей бзэмкӀэ зэхэгъэхьауэ щыт.
'''КӀэмгуэй хьэрыфылъэ''' (
{| class="wikitable"
| style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | А а
319 сатырыр
== Дифтонгхэр ==
[[КӀахэбзэ|КӀахэ адыгабзэм]] идифтонгмэ къатегуыщыӀэу, тызыхэплъагъэ тхылъхэм мы къыкӀэлъыкӀуэрэ [[хьэрыф|тхыпкъылъэхэр]], пычыгъуэхэр ары [[дифтонг]]эу алъытэрэр: ''е (эй=йэ), я (йа), и (ый=йы), ю (йу), ау, эу, ыу, иу, о (эу=уэ), уа, уы, уи, уе''. Ау тэ къызэрэтшӀуэшӀрэмкӀэ адыгабзэм хэт дифтонгхэр мы къэтпчъыгъэ тхыпкъхэм-пычыгъуэхэм къагъэлъагъуэрэ [[макъ]]эхэр арэп. КъатӀуэрэм нахь лъапсэ иӀэным фэшӀ, апэу [[псэлъалъэ|гуыщыӀалъэхэм]], дифтонгым къыраӀуалӀэрэм игуыгъу къэтшӀын.
Мы гуыщыӀэлъитӀуым фэдэу тызыхэплъэгъэ гуыщыӀэлъэ пчъагъэми къызэратхырэр дифтонгыр [[макъзешэ|мэкъэзещэ]] мэкъитӀуыр зы пычыгъуэм зы макъэ фэдэу къызэдыхэфэныр ары. Арэу зыхъуырэм ыпшъэкӀэ къэттыгъэ тхэпкъхэр-пычыгъуэхэр дифтонг хъуыным фэшӀ ахэлэжьэрэ макъэхэр мэкъэзещэ хъуын фае. Мы тхэпкъ-зэхэлъхэм (''е, я, и''), ахэлэжьэрэ ''э, а, ы'', тхэпкъхэм къагъэлъагъуэрэ макъэхэмрэ, ''ю'', тхэпкъ зэхэлъым хэлэжьэрэ '''''у'''''-м ымакъэрэ зэрэмэкъэзещэмкӀэ зыми гурышхъуэ ышӀырэп. Ау кӀахэ [[тхыбзэхабзэ]]м дифтонгэу къыщалъытэрэ тхэпкъ зэхэлъхэм ахэлэжэрэ ''й'' тхэпкъым ымакъэрэ, пычыгъуэхэм ахэлажьэрэ ''у'' тхэпкъым ымакъэрэ, мэкъэзещэу къалъытэжьхэрэп. Мэкъэзэращэх. Уырысыбзэ грамматикэми '''''й'''''-эр мэкъэзэращэу къелъытэ. Къэбэртэе адыгабзэм итхыбзэхабзи ары къызэрэщалъытэрэр. Яковлевымрэ lэшъхьамафэмрэ къызэдыдагъэкӀыгъэ «Адыгей литературабзэм и тхыбзэхабз» зыфиӀуэрэ тхылъми мы мэкъитӀуыр мэкъэзэращэмэ ахэтэу къытыгъ. ЕтӀани а зы макъэр зы бзэм щымэкъэзэращэу нэмыкӀыбзэм къызыхафэкӀэ мэкъэзещэ хъуын зэримылъэкӀыщтыри гурыӀуэгъуаепщтын.
340 сатырыр
СигущыIэ икIэухым, къыхаутыгъэ статья зытIу горэм къащатхырэм сакъыщыуцу сшIоигъу. АпэрэмкIэ, Хъут Казбек истатьяу «Iофгъошхомэ ащыщ» зыфиIоу «Социалистическэ Адыгей»-м маим и 18-м 1990 илъэсым къихьагъэр къызтегущыIэрэ «Iофыгъошхом» имыфэшъуашэу дысэу, гуаоу мыхъунхэр риIуалIэу къыхэкIы. Ащ мырэущтэу етхы: «Буквэхэм ацIэ зыщызэхагъэкIокIэгъэ орфографием ребгъэджэнхэ плъэкIыщтэп, рыбгъэсэхъуджэнхэ плъэкIыщт нахь...». Мыщ фэдэ гущыIэ мыщыухэр пIонри птхынри къекIурэп, авторхэм ямылажьэр ялэжьэ шъыпкъэу щытми. Бырсырми, Даурми, Шъаокъоми зы букви, зы макъи зэхагъэкIуакIэрэп, зытетым тетэу къатхы нахь.
Авторхэм буквэу '''''д'''''-р, буквэу '''''дз'''''-м хагъэкIуакIэу еIошъ Хъутым ахэр егъэмысэх, ау ащ фэдэ зэхэгъэкIокIэгъэ Iоф хэтлъагъорэп проектэу тыкъызтегущыIэрэм. Мары ащ щатхырэр: «#7. Буквэхэу дд зэгъусэхэу атхы:
1. Д-кIэ къегъэжьэгъэ гущыIэпкъым бэ пчъагъэм иапэрэшъхьэ къэзгъэлъэгъорэ приставкэр зыгуахьэкIэ. Щысэхэр: къыд-дэкIон, къыд-дэIэпэIэн, къыд-дихьан. 2. Буквэхэу дз, дж зыфиIохэрэм апэкIэ бэ пчъагъэм иапэрэшъхьэ къэзгъэлъэгъорэ приставкэр щыт хъумэ. ''Щысэхэр'': '''''д-дзын, хэд-дзэн, д-джын''''' /егъапш диал.: '''''ты-дзын, хэты-дзэн, ты-джын'''''/».
ХэткIи нэфэн фае, авторхэм '''''дз'''''-ри, '''''дж'''''-ри, '''''д'''''-ри буквэ шъхьафхэу зэралъытэхэрэр, ау бгъэмысэхэ пшIоигъомэ, мы къэтхьыгъэ параграфым икъежьапIэкIэ/» буквэхэу дд зэгъусэхэу атхы»/ бгъэмысэнхэ плъэкIыщтых, Хъут Казбек зэрипIырэм фэдэу. Ау ащ фэдэ нIыкIэри, къыгурыIуакIэри емыкIу.
| |||