КъуэкIыпIэ-Сыбыр Хы

КъуэкIыпIэ-Сыбыр Хы (урбз. Восточно-Сибирское море, як-бз. Илин Сибиирдээҕи байҕал) — Урысейм и ишхъэрэ Iуфэм деж Iулъ, Арктикэ Хышхуэм и кIэух хы. Хыр Новосибирск тIыгухэмрэ Врангел тIыгумрэ я зэхуакум дэлъщ.

КъуэкIыпIэ-Сыбыр Хы
Здыхэтыр:	Арктикэ Хышхуэ
Инагъыр:	944 600 км²
Ихуэр:	60 700 км³
Кууагъ нэхъ иныр:	358 м
Кууагъ курытыр:	66 м
Псы хэлъадэхэр:	Индигиркэ, Колыма
КъуэкIыпIэ-Сыбыр Хы Уикисурэтылъэм

Юлий Шокалский и лъэIум къыхэкIыу, Урысей хэкумэтх зэхуэсым хым и цIэр фIищащ 1935 гъэм, а гъэ дыдэми къэралым а цIэр хым триубыдащ. XX лъэхъэнэр къихьэх хым иреджэу щтащ ИндигиркэкIэ е КолымакIэ.

Хэкумэтх

Хыр гъэмахуэм

Хым и инагъыр 944 600 км² мэхъу. И нэхъу ин кууагъыр 358 метрэм нос, кууагъыр 66 метрэ мэхъу.

Хыр IузэвхэмкIэ епхащ хы Чукоткэмрэ, хы Карскымрэ. Хы Iуфэр и кумкIэрэ и къухьэпIэ лъэныкъуэмкIэрэ захуу щытщ, псы ирижэхэм къуэр далъэсыкIауэ. А Iуфэм деж пшахъуэ зэтехьапIэрэ тIыгурэ куэду Iулъхэщ. КъуэкIыпIэ IыхьэмкIэ Iуфэр джабэу щытщ, абдежым дей иIэ Iуфэ гуэхупIэхэм я лъэгагъыр 400 метрэм фIеху. Псом нэхъ нэхъ джабэу щытыр Врангел тIыгуращ, абы и Iуфэр псори джабэ защIэу щытщ.

Хым и нэхъыбапIэ Iыхьэм илъэс псом мылым зэщIищтауэ иIыгъщ. Гъэмахуэм деж Iуфэм деж Iулъ мыл тIыкIуращ ткIужыфыр, адрей хы Iыхьэм деж мылыр зэри ткIужкъым.

Шаууагъыр хым и Iыхьэ зэрызхэм Iейуэ зэщхьэщокIхэр, апхуэдэ хы Iуфэм деж псым и шууагъыр 5 промил хъууращ, хым икухэм деж шууагъыр 30 промилэм нэс докIуей. Апхуэдэу зэщхьэщыдзэихуэ абы щиIэр, хы Iуфэм деж, псы къабзэ ин куэд зэрыхэлъадэращ.

Хым хэлъ тIыгухэм нэхъ инхэщ — Новосибирск, Лах, Де-Лонг тIыгухэращ. Хым икум тIыгу зыри итыхэкъым.

Нэхъыщхьэ портыр — Певек къалэращ. Хым псэущхьэхэм ящыщу, куэду хэсхэщ туленхэмрэ моржхэмрэ.

Псы хэлъадэхэр

Хым кIэщIхэми, псы псыкуэд холъадэхэр. Абы хэлъадэ псыхэм нэхъ иныр — Индигиркэ псыращ. Абы нэмыщI нэхъ ин псыхэм хэббжэ хъунущ Колыма псыр. Абыхэм нэхърэ нэхъ жьгъейхэу псы Iэджи абы холъадэхэр.

Iуфэм деж хыжьэ куэд дэбзыкIа хым иIэщ, абыхэм ящыщу нэхъ инхэщ — Чаун, Омулах, Хром, Колыма хыжьэхэр.

Хы лъэгум и релеф

Хыр зэрыщыту континетал шелфым телъщ. КъуэкIыпIэ IыхьэмкIэ хым и кууагъыр 54 метрэм нос, икумрэ къухьэпIэ лъэныкъуэхэмкIэрэ хым и кууагъыр 20 метрэм щIигъу къудейуэращ. Хым и ишхъэрэ IыхьэмкIэ кууагъэхэр 200 метрэм фIеху. Псом нэхъ нэхъ куу дыдэ пIэр хым и ишхъэрэ пIэм деж хозэ. А пIэм деж хым и кууагъыр 915 метрэм нэс йох.

Температурэ режим

Хыпсым и температурэхэр Iейуэ мащIэхэщ илъэс псом. И ишхъэрэ IыхьэмкIэ температурэр илъэс псом −1,8 °C фIэкIкъым. И ипшэ IыхьэмкIэ, Iуфэм Iулъ псыхэм я температурэр гъэмахуэм +5° нэс докIуей. Псом нэхърэ нэхъ хуабэ хыр щыхъур гъэмахуэм и кIэм деж, апщыгъуэхэм псыпэхэм деж температурэр +7°С нос.

ТехьэпIэхэр

• Восточно-Сибирское море А. Д. Добровольский, Б. С. Залогин. я тхылъ. «Моря СССР». 1982 гъэ.

Литературэ

• Шамраев Ю. И., Шишкина Л. А. Океанология. Л.: Гидрометеоиздат, 1980 гъэ.