Хылъэжьый

Хылъэжъый
Нып	Дэмыгъэ
Къэрал	Урысей
Федерациэм и субъект	Краснодар край
Кординатхэр	Кординатхэр: 44°33′00″ с. ш. 38°05′00″ в. д. / 44.55° с. ш. 38.083333° в. д. (G) (Я)44°33′00″ с. ш. 38°05′00″ в. д. / 44.55° с. ш. 38.083333° в. д. (G) (Я)
Тхьэмадэ	Хрестин Виктор Александрович
Щыхалъхьар	1831
Хьэблэ	1915
Агломерациэ	89 100
Автом и кодыр	23; 93
ОКАТО	03 408
Официал сайтыр	http://gelendzhik.org

Хылъэжъый (урбз. Геленджик) — Урысейм хэт Краснодар крайм и зы къалэ, Хы ФӀыцӀэм и Ӏуфэм Ӏулъ.

Къалэм жылу дэсыр мин 53 658 (2010 гъэмкӀэ).

Хэкумэтхымрэ хьаблэ хэтхэмрэ

Къалэр км 25-кӀэ ЦӀэмэз-къалэм пэщылъ ипшъэ-къуэкӀыпӀэ лъэныкъуэмкӀэ, МэракӀуэтх Ӏуашъхьахэм я къуэхьапӀэ лъэныкъуэ лъабжъэм.

И куейуэ шӀыпӀэ ин еубыд ЦӀэмэз-къалэм къыщыкӀэдзауэ Жьыубгъуэ ( ур-бз. Джубга ) нэгъунэ. Абы хэт хьаблэхэр:

Кабардинскэ хьаблэ къедзыгъуэ:
- Кабардинкэ-хьаблэ
- Афонкэ къутыр
- Винограднэ-хьаблэ
- Мариэнэ Роща-хьаблэ
Дивноморскэ хьаблэ къедзыгъуэ:
- Дивноморскэ-хьаблэ
- Джанхот къутыр
- Прасковеевка хьаблэ
- Адербиевкэ-хьаблэ
- Светлэ-хьаблэ
- Широкая Щел къутыр
- Возрождение-хьаблэ
Пщадэ хьаблэ къедзыгъуэ:
- Пщадэ
- Михойловскэ Перевал-хьаблэ
- Береговое-хьаблэ
- Криница-хьаблэ
- Бета къутыр
- Широкая Пшадская Щел къутыр
Цопсын къедзыгъуэ:
- Цопсын (Архипо Осиповкэ) — хьаблэ
- ТекӀуэ-хьаблэ
- ТӀыщэпс-хьаблэ

Тхыдэр

Япэдыдэу цӀыху тӀысыпӀу Хылъэжъый иде къагъуэтахэр мывэ лъэхъэнэм щыщхэ. Я ныбджыр III ди лъэхъэнэм ипэм щыщ, пэсырей лъэпкъхэм абы щыгъуэ Псэ унэхэр щашъауэ щыта (техьа Адыгэ лъэпкъыжьхэм я Тхыдэ).

IV ди лъэхъэнэм ипэм Хъулъыжъый и хыжэм идежь алыдж кхъухь-Ӏухьа хьаблэ щыта Торик ицӀэу, абы яуж Византий къалэхэр Пагрэ, Ептала джоуэ. А псоми щыгъуэ абыхэм я пэмыджыжьу адыгэ къуаджэ ябгъэдэтт (шапсыгъхэмрэ натхъуэджхэмрэ). Иджырей къалэм ицӀэ Геленджикыр и адыгэцӀэм къыхокӀыр.
XV лъэхъэнэм къыщыкӀэдзауэ хьаблэр тырку-уэсмэнхэм яубыд.
1829 Хы Ӏуфэр Тыркум Урысейм ирет (Адрианэ тхылъымкӀэ (Тыркум и ӀанатӀэр и быдапӀэ кӀуцӀхэм нэхъ темылъа шъхьакӀэ, дуней псом Тыркум ишӀыпӀэ хуэду къалъытэт Хы ФӀыцӀэм и Ӏуфэм Ӏулъ Къаукъаз шӀыпӀэхэр).
1831 гъэм урысхэм шӀыпӀэр яубыдын кӀадзэ, япэреуэ быдапӀэ Геленджик халъхьа.