Дыщэ идэ

Ды́щэ и́дэ — Ӏэшъагъэхэм я зы къудамэ, дунем тет лъэпкъ бжыгъэхэм яӀа ижъ-ижъыжь лъандэрэ. Тхыдэм зэригъэунэхумкӀэ дышъэ идэр къуэкӀыпӀэ лъэныкъуэ къэралъхэм пэсырей зэманыгъуэм къикӀауэ Къаукъазым, Еуропэм къихьа.

Адыгэ Хэкум дышъэ идэр яшъу пэсырей зекӀуэлӀхэм къаӀохур 900 гъэхэм къыщыкӀэдзауэ.

Дышъэ идэр Ӏэшъагъэ нэхъ гугъхэм ящыщ. Еуропэм, Урысеим я нэхъыбэм уэркъхэм, къуэлейхэм, шоджэнхэм я щыгъынхэм нэхъ хуэкӀуэтэкъым идэр, илъэситху-илъэсих ихьт цӀыхум зыригъэсэнум Ӏэшъагъэм. Адыгэхэм пщы-уэркъ унагъуэхэм пшъашъэхэр илъэситхум щыкӀэдзауэ ирагэсэн кӀадзэт дышъэ идэм, уагъэ, шъагъэ, чышъэ, дэнлэч, шыкъу шъынхэм.

Къэгъэсэбэпыгъуэр

И нэхъыбэм идэр щыгъынхэм къагъэшъхьэпэт гъэдэхэнымкӀэ, псалъэм папшъыу Нартхэм я ӀуэрыӀуатэм бжыгъэрэ къыхощ Сэтэней, Мэлэчыпхъу я хъыбархэм я зэгъалъэ куэкӀыр дышъэкӀэ идыкӀауэ. Ауэ абым щымыхъукӀэ адыгэхэми адрей лъэпкъхэми пэмыкӀ къэгъэшъхьэпэгъуи къыхуагъуэтт: сэшхуэм и салъэ, уанэ, кӀопшъ, шъхьэнтэ, чысэ, жьыху (адыгэхэм); урысхэм цӀэрыӀуэ Ӏэшъагъу яӀэр дышъэ идэкӀэ ТхьэнэӀу шъыгъэр.

Дышъэ идэр хэдыкӀыным я нэхъ гугъхэм ящыщ. Зы бзылъхугъэ адыгэфашэ шъыным илъэих-илъэсий ихьыфыну, идэкъуэдем, абым пэмыкӀыуи уагъэ-шъагъэхэм я зэман гъэхьэзырыгъуэри.

ЗэрхадыкӀыр

ХэдыкӀыгъуэхэр бжыгъу зэшъхьэщокӀхэр, къэралхэм, лъэпкъхэм ямылъытауэ зы лъэпкъми е зы къэралми джылэм хэдыкӀыгъуэ бжыгъэ яшъэфыну.

Адыгэхэм дыщэ иду щы яӀэ, ахэр:

1. Адыгэ идэ — тхыпхъэ хьэзырым и теплъэ гъунапкъэр шэкӀ хужьым тратхэри Ӏуданэ ӀувкӀэ хадыкӀыр, яужым дышъэ уданэкӀэ ирадэ ишхъэфэр. Яуха яуж, тхыпхъэ къыхабзыкӀыр, и гъунэхэр уагъэкӀэ ирадыхьри хьэзыру фашэм е хьэпчыпым традэ.
2. Шъэхъар/Къалэ идэ — тхыпхъэр (фэм е тхылъымпӀэ Ӏувым къыхабзыкӀ) шэкӀ щыгъыныр е хьэпчыпыр къызхахынум зэуэ трагъапкӀэри дышъэ ӀуданэкӀэ ирадыхьыр.
3. Уагъэ идэ — тхыпхъэ зыхуер уагъэкӀэ къырадыхьыр шэкӀым, и нэхъыбэм адыгэ идэм дагъакӀу.

ТехьэпӀэхэр

• Урыс чылисэ хабзэм и дышъэ идэр. (урыс.)
• Адыгэм я дышъэ идэр. (урыс.)
• Адыгэ Ӏэшъагъэхэр. (урыс.)

Last edited 6 years ago by YiFeiBot