На́ртхэр, Нарт ӀуэрыӀуа́тэ — лӀыхъужъыгъэ хъыбархэр Ишъхъэрэ Къаукъаз лъэпкъ бжыгъэхэм яӀэ: адыгэхэм, абазэхэм, осетинхэм. Абым пэмыкӀыу мычгышхэми, ингучхэми, къэрэчехэми, балъкъэрхэми Нартхэм ятеухуа хъыбар гуэрэхэр яӀэ.

Файл:Ачэмэз.jpg
Нартхэм я санэхуафэ

ЛӀыхъужъыгъэ ӀуэрыӀуатэ «Нартхэр» — нэхъ пэсыреуэ, нэхъ лъэшу щыт къэӀотэныгъэ-усыгъэмкӀэ зих-меот-адыгэ лъэпкъым, аборигену щытхэм Ишъхъэрэ Къаукъазым, Хы ФӀыцӀэм, Хы МыутӀэм я Ӏуфэхэм, Тэн, Псыжъ я псыхъуэхэм. Зих-меот-адыгэ уэрэдхэм ягъэлъагъуэ лӀыгъэ, къэру, хэхуагъэ яхэлъыр бийхэм щапэщытым, я Хэкужъым ис цӀыхухэр Ӏем къызэрырагъэлыр. Апхуэдэ гулъытыгъуэ ӀуэрыӀуатэм хэлъхэмкӀэ, «Нартхэр» лӀыхъужъыгъэ хъыбар джоуэ бгъэув хъуну.

Къызэрежьар зэгъэзэхуэжын

ӀуэрыӀуатэр къыщыхъуар цӀыхум дуней здэпсом макӀыу щыхишъыкӀ лъэхъэнэрат. «Гъэшъэгъуэн дунеишхуэ, гъунэ зимыӀэ; Тхьэхэр, иныжъхэр, лӀыхъужъхэр здызекӀуэ-здэпсо, дыгъэр, мазэр, вагъуэхэр уэгум здит, езы уэгур; мафӀэр, псыр, хьэкӀэ-кхъуэкӀэхэр, къэкӀыгъэхэр, шыблэр псори Тхьэм ей, Тхьэм и Ӏэшъагъэ. Езы цӀыхур а псоми хэт — Тхьэм, дунем, езы цӀыхум и Ӏэшъагъэ гъэшъэгъуэнхэм.

ӀуэрыӀуатэм зэфӀэувэн щыкӀидзар лӀэшъыгъуэ VIII-VII ди лъэхъэнэм япэ. ЛӀэшъыгъуэ XIII-XIV-хэм хъыбар зэмгъэзэхуа зэбгырыдзахэр, зыуэ зэхэхьэн кӀадзэ зы Ӏохугъуэ иэ зы цӀыху нэхъышъхьэм епха хъуху. Нартхэр зэфӀэуву къызхэкӀахэр аланхэм я пэсырей хъыбарыжъхэм, скифхэм я зэманыгъуэм, лӀэшъыгъуэ VII-IV ди лъэхъэнэм ипэм.

Лъэпкъхэм я ӀуэрыӀуатэхэр зыгъэбагъуэ хъуар я Хэку хъыбарыжъхэра, лъэпкъэгъу зэманыгъэм зэфӀэувар матриархатым фӀэкӀагъеуэ. Нарт ӀуэрыӀуатэхэм яуж лъэпкъэгъу зэхъуэкӀыгъуэ екӀуэкӀахэм ящыщи зыхиубыда. Иджыри къыздынэсым и къэрур кӀуэдкъым, Адыгэ Хэкухэм (Адыгейм, Къэбэрдем, Шэрджэсым), Абазэм, Осетиэм джэгуакӀуэ бжыгъэхэр дэс Нартхэм я пшыналъэ зезыхьэ. Адыгэхэмрэ осетинхэмрэ я Нарт хъыбархэр лӀэшъыгъуэ XIX и кум щыкӀэдзауэ тхыгъэхэм иратхэн кӀадза, пэмыкӀ лъэпкъхэм яхэр нэхъ гувауэ[1].

ӀуэрыӀуатэр зтепсэлъыхьыр зэгъэзэхуэжын

КъекӀуэкӀхэр зэгъэзэхуэжын

Гулъытыгъуэ зэгъэзэхуэжын

Тхылъхэр зэгъэзэхуэжын

  • Нартхэр — адыгэ эпос. ХьэдэгъалӀэ Асчэр. Мыекъуапэ. 1969 гъ.
  • Нартхэр. Налшыч. 1995 гъ.

ТехьэпӀэхэр зэгъэзэхуэжын


Last edited 6 years ago by YiFeiBot