Тэрч (къалэ)
Тэрч (урбз. Терек) — Къэбэрдей-Балъкъэрым хиубыдэ къалэ. Тэрч къедзыгъуэм и къалащхьэ. 1967 гъэм щыщӀэдзауэ къалэцӀэ зэрехьэр.
Къалэ
Тэрч
|
Джылу дэсыр — 19 329 (2013 гъэмкӀэ).
ЩӀыпӀэ здэщыӀэр зэгъэзэхуэжын
Тэрч къалэр Къэбэрдей-Балъкъэрым и дыгъэкъуакӀыпӀэ ӀыхьэмкӀэ щыӀэщ, Тэрчыпсым и ижь лъэныкъуэмкӀэ зыщиухуауэ.
Къалэр республикэм и бгыгъазэ Ӏыхьэм деж тетщ. ЩӀылъэр захуэщ, ауэ дыгъэкъухьэпэмкӀэрэ ишхъэрэкӀэрэ зиӀэтурэ макӀуэ. Ику лъагагъыр 254 метрэкӀэ хы Ӏуфэм къыщхьэщокӀ. Гъэмахуэр хуабэщ, температурэхэр +40°С нэс докӀуей, щӀымахуэр щӀыӀэ-тыӀэщ, температурэр зэзэмызэхэщ -10°С аткӀэ щехыр.
Къалэм гъущӀ-гъуэгу станцэ Мэртэзей иӀэщ.
Теухуауэ зэгъэзэхуэжын
Къалэр къыщаухуар 1876 гъэрауэ ябж, гъущӀ-гъуэгу станцэ Мэртэзейр лажьэн щыщӀрагъэдзам щыгъуэ. Станцэм и цӀэр пэмыжыжэу щыт Мэртэзей къуажэм и фэеплъу фӀащащ. Апщыгъуэм станцэм елэжь цӀыху тӀэкӀурат абы щыпсор. Ауэ хуэм-хуэмуурэ станцэм и хъуреягъ щӀадзащ унагъуэхэм я унэхэр абдежхэм щаухуурэ къетӀысэкӀын.
1920 гъэм Джылэхъстэнейм и унафэщӀхэм я зэхуэс щыӀащ. Зэхуэс нэужым абыхэм мурад ящӀащ стэнцэм къыбгъурыту къуажэщӀэ щаухуну. УнафэщӀхэр зэрызэгурыӀуамкӀэ къуажэщӀэр Джылэхъстэнейм къыхуэнэжа щӀыхэм и къалащхьэ хъун хуейт.
Япэу ахэр хуеят къуажэщӀэми Мэртэзей фӀащын, ауэ апщыгъуэм адыгэ къуажэхэм я цӀэхэр яхъуэжын щӀадзат, ахэм я пщхэм я цӀэ-унэцӀэхэр зэрызэрахьэм щхьэкӀи, къэралым къытеува советхэм хуадакъым абыхэм я гугъэхэр.
Къэрал зауэшхуэ зэманым щыгъуэ къалэ нэмыцэхэм мазиткӀэ яубыдауэ щтащ.
1967 гъэм Тэрч, къалэ статусыр хуагъэфэщащ.
Джылэ дэсхэр зэгъэзэхуэжын
ЦӀыху бжыгъэр | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 1992 | 1998 | 2000 | 2002 | 2005 | 2007 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 |
4 500 | 6 600 | 10 400 | 12 300 | 16 600 | 17 800 | 18 500 | 18 500 | 20 300 | 20 100 | 19 800 | 19 843 | 19 170 | 19 200 | 19 273 | 19 329 |
- Лъэпкъ дэсхэр (2010 гъэ)
Лъэпкъ | ЦӀыху бжыгъэр | Ӏыхьэр % |
---|---|---|
адыгэхэр | 16 400 | 85,6 % |
урысхэр | 1 917 | 10,0 % |
Ӏэсетынхэр | 219 | 1,1 % |
адрейхэр | 634 | 3,3 % |
псори | 19 170 | 100,00 % |
- Ныбжь зэхэтыкӀэр (2010 гъэ)
Ныбжьыр | ЦӀыху бжыгъэр | Ӏыхьэр % |
---|---|---|
0 - 14 | 3 508 | 18,3 % |
15 - 59 | 13 100 | 68,3 % |
60-м аткӀэ | 2 562 | 13,4 % |
псори | 19 170 | 100,00 % |
ЦӀыхухъухэр — 8 758 цӀыхуу (45,7 %), цӀыхубзхэр — 10 412 цӀыхуу (54,3 %)
Дин зэгъэзэхуэжын
Къалэм мэжджытиплӀ дэтщ, ахэм щыщу щыр зэӀухахэщ, еплӀанэр ящӀын яух.
Экономикэр зэгъэзэхуэжын
Къалэм предприятие куэд дэтщ, ӀэнатӀэ зэмылӀэужыгъуэ куэдхэр ягъэзащӀэхэу. Псом нэхъ къэрал псом нэхъ пщӀэ иӀэу дэтыр «Терек-алмаз» предприятиеращ.
ЕджапӀэхэр зэгъэзэхуэжын
Къалэм еджапӀэ куэд иӀэщ, апхуэдэу абы курыт еджапӀиплӀ, зы лицей, зы училищэ, нэхъыщӀэ еджапӀитӀ дэтхэщ. Ахэм нэмыщӀ зы интернат-еджапӀи дэтщ.
Къыщалъхуахэм нэхъ я цӀэрыӀуэхэр зэгъэзэхуэжын
- Щоджэн Алисагъ и къуэ Хьэчим — Къэбэрдей-Балъкъэрым икум къыщекӀуэкӀхэм и министр
- Сэхъу Къэзболэт и къуэ Владимир — Урысейм и Къэрал думэм и депутат
- Аброкъуэ Белостэн и къуэ СултӀан — Налшык къалэм и администрацием и унафэщӀ
- Вэрокъуэ Владимир и къуэ Хьэлид — ОАО «ОРТК Нальчик» и нэхъыщхьэ
Сурэтхэр зэгъэзэхуэжын
-
Тэрч ущыдэлъадэкӀэ
-
Тэрч и урамхэр
-
Тэрч и урамхэр
-
Тэрч дэт предприятиехэм ящыщ зы
-
Автобусхэм и зы къэувыӀэпӀэ
-
Къалэм икур
-
УнэщӀэ дащӀыхьахэр
Last edited 6 years ago by YiFeiBot
Мыр тхыгъэ нэмгъэсащ. Проектым удэӀэпыкъуфынущ, бгъэтэрэзу нэхъыбэ иптхэм. Мы псалъашъхьэр зэфӀэкӀыгъуэфкӀэ нэхъ тэрэзымкӀэ зэхъукӀын хуэй. |