Тэрч (къалэ)

Тэрч (урбз. Терек) — Къэбэрдей-Балъкъэрым хиубыдэ къалэ. Тэрч къедзыгъуэм и къалащхьэ. 1967 гъэм щыщӀэдзауэ къалэцӀэ зэрехьэр.

Къалэ Тэрч Къэрал УрысейУрысей Федерациэм и субъект Къэбэрдей-БалъкъэрКъэбэрдей-Балъкъэр Тэрч куей Тэрч къедзыгъуэ Кординатхэр 43.483333, 44.13888943°29′00″ с. ш. 44°08′20″ в. д.43.483333° с. ш. 44.138889° в. д.   Тхьэмадэ ГъукӀэпщ Хьэсэн и къуэ Алексей Щыхалъхьар 1876 Хьэблэ  1967 И инагъыр 0,12 км² Ӏувагъыр 1 611 км²/цӀыху Лъэпкъхэр адыгэхэр, урысхэр динхэр муслым , чылыстэн Этнохоронимыр тэрчхэр Зэманыгъуэр UTC+3 Почтэ индексыр 361 202 Автом и кодыр 07 ОКАТО 83235501000

Джылу дэсыр — 19 329 (2013 гъэмкӀэ).

ЩӀыпӀэ здэщыӀэр

Тэрч къалэр Къэбэрдей-Балъкъэрым и дыгъэкъуакӀыпӀэ ӀыхьэмкӀэ щыӀэщ, Тэрчыпсым и ижь лъэныкъуэмкӀэ зыщиухуауэ.

Къалэр республикэм и бгыгъазэ Ӏыхьэм деж тетщ. ЩӀылъэр захуэщ, ауэ дыгъэкъухьэпэмкӀэрэ ишхъэрэкӀэрэ зиӀэтурэ макӀуэ. Ику лъагагъыр 254 метрэкӀэ хы Ӏуфэм къыщхьэщокӀ. Гъэмахуэр хуабэщ, температурэхэр +40°С нэс докӀуей, щӀымахуэр щӀыӀэ-тыӀэщ, температурэр зэзэмызэхэщ -10°С аткӀэ щехыр.

Къалэм гъущӀ-гъуэгу станцэ Мэртэзей иӀэщ.

Теухуауэ

Къалэр къыщаухуар 1876 гъэрауэ ябж, гъущӀ-гъуэгу станцэ Мэртэзейр лажьэн щыщӀрагъэдзам щыгъуэ. Станцэм и цӀэр пэмыжыжэу щыт Мэртэзей къуажэм и фэеплъу фӀащащ. Апщыгъуэм станцэм елэжь цӀыху тӀэкӀурат абы щыпсор. Ауэ хуэм-хуэмуурэ станцэм и хъуреягъ щӀадзащ унагъуэхэм я унэхэр абдежхэм щаухуурэ къетӀысэкӀын.

1920 гъэм Джылэхъстэнейм и унафэщӀхэм я зэхуэс щыӀащ. Зэхуэс нэужым абыхэм мурад ящӀащ стэнцэм къыбгъурыту къуажэщӀэ щаухуну. УнафэщӀхэр зэрызэгурыӀуамкӀэ къуажэщӀэр Джылэхъстэнейм къыхуэнэжа щӀыхэм и къалащхьэ хъун хуейт.

Япэу ахэр хуеят къуажэщӀэми Мэртэзей фӀащын, ауэ апщыгъуэм адыгэ къуажэхэм я цӀэхэр яхъуэжын щӀадзат, ахэм я пщхэм я цӀэ-унэцӀэхэр зэрызэрахьэм щхьэкӀи, къэралым къытеува советхэм хуадакъым абыхэм я гугъэхэр.

Къэрал зауэшхуэ зэманым щыгъуэ къалэ нэмыцэхэм мазиткӀэ яубыдауэ щтащ.

1967 гъэм Тэрч, къалэ статусыр хуагъэфэщащ.

Джылэ дэсхэр

ЦӀыху бжыгъэр
1939	1959	1970	1979	1989	1992	1998	2000	2002	2005	2007	2009	2010	2011	2012	2013
4 500	6 600	10 400	12 300	16 600	17 800	18 500	18 500	20 300	20 100	19 800	19 843	19 170	19 200	19 273	19 329

Лъэпкъ дэсхэр (2010 гъэ)

Лъэпкъ	ЦӀыху бжыгъэр	Ӏыхьэр  %
адыгэхэр	16 400	85,6 %
урысхэр	1 917	10,0 %
Ӏэсетынхэр	219	1,1 %
адрейхэр	634	3,3 %
псори	19 170	100,00 %

Ныбжь зэхэтыкӀэр (2010 гъэ)

Ныбжьыр	ЦӀыху бжыгъэр	Ӏыхьэр  %
0 - 14	3 508	18,3 %
15 - 59	13 100	68,3 %
60-м аткӀэ	2 562	13,4 %
псори	19 170	100,00 %

ЦӀыхухъухэр — 8 758 цӀыхуу (45,7 %), цӀыхубзхэр — 10 412 цӀыхуу (54,3 %)

Дин

Къалэм мэжджытиплӀ дэтщ, ахэм щыщу щыр зэӀухахэщ, еплӀанэр ящӀын яух.

Экономикэр

Къалэм предприятие куэд дэтщ, ӀэнатӀэ зэмылӀэужыгъуэ куэдхэр ягъэзащӀэхэу. Псом нэхъ къэрал псом нэхъ пщӀэ иӀэу дэтыр «Терек-алмаз» предприятиеращ.

ЕджапӀэхэр

Къалэм еджапӀэ куэд иӀэщ, апхуэдэу абы курыт еджапӀиплӀ, зы лицей, зы училищэ, нэхъыщӀэ еджапӀитӀ дэтхэщ. Ахэм нэмыщӀ зы интернат-еджапӀи дэтщ.

Къыщалъхуахэм нэхъ я цӀэрыӀуэхэр

• Щоджэн Алисагъ и къуэ Хьэчим — Къэбэрдей-Балъкъэрым икум къыщекӀуэкӀхэм и министр
• Сэхъу Къэзболэт и къуэ Владимир — Урысейм и Къэрал думэм и депутат
• Аброкъуэ Белостэн и къуэ СултӀан — Налшык къалэм и администрацием и унафэщӀ
• Вэрокъуэ Владимир и къуэ Хьэлид — ОАО «ОРТК Нальчик» и нэхъыщхьэ

Сурэтхэр

• Тэрч ущыдэлъадэкӀэ
  Тэрч ущыдэлъадэкӀэ
• Тэрч и урамхэр
  Тэрч и урамхэр
• Тэрч и урамхэр
  Тэрч и урамхэр
• Тэрч дэт предприятиехэм ящыщ зы
  Тэрч дэт предприятиехэм ящыщ зы
• Автобусхэм и зы къэувыӀэпӀэ
  Автобусхэм и зы къэувыӀэпӀэ
• Къалэм икур
  Къалэм икур
• УнэщӀэ дащӀыхьахэр
  УнэщӀэ дащӀыхьахэр

Last edited 6 years ago by YiFeiBot