Галисиэ
Галисиэ (исп-бз. Galicia, гал-бз. Galiza) — аутоном лъэпкъыгъуэ Эспаниэм и ишъхъэрэ-къуэхьэпӀэ лъэныкъуэм хэт. И къалэнэхъышъхьэр Сантиаго де Компостела.
| Галисиэ исп-бз. Galicia гал-бз. Galiza | |
Нып
|
Дэмыгъэ
|
| |
| Къэрал | Эспаниэ |
| Къэрал уэрэд: | Os Pinos |
| Статус | Автоном лъэпкъыгъуэ |
| Хиубыдэр | Провинциэхэр: Ла Коруниа Луго Оренсэ Понтеведра |
| Къалэнэхъышъхьэ | Сантиаго де Компостела |
| ПэмыкӀ къалэшхуэхэр | Виго Ла Коруниа |
| Президент | Алберто Нуниесе Фейхоо |
| Нэхъышъхьэбзэр | эспаныбзэ, галисиэбзэ |
| Джылэр (2005) |
2,760,000 млн (5-рей пӀэ) |
| Ӏувагъыр | 93,6 цӀыху/км² |
| Инагъыр | 29,574 км² (7-рей пӀэ) |
| Аббревиатурэр | 3166-2 |
| Кодыр ISO 3166-2 | GA |
| Официал сайтыр | |
 Галисиэ Уикисурэтылъэм
| |
ХэкумэтхырEdit
Аутоном Лъэпкъэгъум и гъунапкъэхэр здыӀухьэхэр: къуэкӀыпӀэм — Астуриэмрэ Кастиджэрэ Леонымрэ; ипшъэм — Португалым; къуэхьэпӀэмкӀэ — Атлантикэм и Ӏуфэм Ӏохьэ; ишъхъэрэм — Бискай хыжэм и Ӏуфэм Ӏохьэ.
Галисиэм и шӀыпӀэр къуэкӀэ-бгыкӀыу щыт, Ӏуащхьэхэм я лъэгагъыр метрэ 975—1985 хуэдиз мэхъухэ, бгытх бжыгъу зэхэкӀху къуэ, псыхъуэ бжыгъэ яшъу.
Атлантикэм зэрпэщылъым шъхьэкӀэ Галисиэр Удзыфэ Эспаниэм хеубыдэ — пэштыхьейм и шӀыпӀэ нэхъ лъапӀу къалъытэр. И климатыр шъабу щыт, ауэ уэшхкӀэ бэгъуа икӀи хуэбэ Ӏэуэ гъэмахуэм щымыту щыт.
ТхыдэрEdit
Пэсырей лъэхъэнэхэм иджырей Галисиэм и шӀыпӀэм цӀэ зэрихьэтэр «finis terrae» — дунем и гъунэ, исахэр абдей келт лъэпкъ галекхэр. Хэкум и цӀэр яужым къызхэкӀар ара.
136 гъэм иджырей Галисиэм и шӀыпӀэр урымхэм яубыд, ауэ Эспаниэм а и лъэныкъуэм лъэшу зэрщымытахэм шъхьэкӀэ келтхэм я хабзэхэр ягъэкӀуэдакъым.
711 гъэм Переней хы тӀыгуныкъуэр хьэрыпхэм яубыд, ауэ Галисиэм и нэхъыбэм ар нэӀусакъым. Галисиэм и шӀыпӀэм ипшъэ лъэныкъуэм къикӀа джылэ бжыгъэм зыщахъума абы щыгъуэ. 718 гъэм, Астуриэм и пэштыхьыр хьэрыпхэм ятекӀуа яуж Галисиэр еубыдри и ӀэнатӀэм кӀегъэхьэ.
1065—1072 гъэхэм Галисиэр пэштыхьей хуиту щыта, 1072 гъэм Кастиджэ пэштыхьейм хохьэ.
XV лъэхъэнэхэм Кастиджэр Галисиэм и къэралыгъуэ Ӏохухэм хэхьэн кӀедзэ, абым шъхьэкӀэ Галисиэм и джылэм бжыгъэрэ зыкъиӀэтын кӀедзэ. Кэстиджэм и пэштыхьым дзэ егъакӀуэ хэкур игъэзэгъэным шъхьэкӀэ, хуитыныгъэ пӀалъу иӀауэ хъуар трехри, Эспаниэм и зы провинциэ мэхъур.
Япэрей Эспаниэ республикэм щыкӀэдзауэ (1931 гъэм) Галисиэр яуж ита аутономиэ къиштэным шъхьэкӀэ, ар зэфӀэкӀа щыхъуар 1981 гъэм, аутоном лъэпкъыгъуэ хъуа, Эспаниэ пэштыхьейм хэту.
Администациэ гуэчыгъуэрEdit
XV лъэхъэнэм щыкӀэдзауэ XIX лъэхъэнэм и кум нэс Галисиэр хэкуиблкӀэ гуэчауэ щыта: Коруниа (La Coruña), Сантиаго (Santiago), Бетансос (Betanzos), Мондониэдо (Mondoñedo), Луго (Lugo), Оренсе (Orense), Туй (Tuy) джоуэ.
1833 гъэм хэку хъуар провинциэплӀыуэ яшъа: Ла Коруниа, Луго, Оренсэ, Понтеведра.
Провинциэхэр куейкӀэ мэгуэчхэ. Куейу хъуар мыниципалитеткӀэ зэхокӀыжь, езы муниципалитетхэр чылисэ ӀухьэгъуэкӀэ гуэчыгъуэ яӀэ.
Гуэчыгъуэр псоуэ зэрекӀуэкӀыр мыра: провинциэплӀы, куей 53, муниципалитет 315, чылисэ Ӏухьэгъу 3,778. Чылисэ Ӏухьэгъуэр — хэкум и хабзэжь лъэпкъыгъу щыт.
ДжылэрEdit
Галисиэм дэсхэм зэреджэр — галисийхэ (гал-бз. galegos). Илъэсишъэ хуэдизкӀэ Галисиэм и джылэ бжыгъэр нэхъ хому хэхъуэт Эспаниэпсом елъытамэ, ар зтеухуар нэхъыбу Латин Америкэмрэ Эспаниэм и пэмыкӀ лъэныкъуэхэмрэ эмиграциэ зэрекӀуэкӀам шъхьэкӀэ. 1857 гъэм, Эспаниэпсом елъытамэ Галисиэм нэхъ Ӏуву джылэ здыдэса щыӀэкъым, къэрал псом и 11,49 % хъут, 2007 гъэм 6,13 % нэхъ хъуакъым.
| Галисиэм и демографиэ зэхъуэкӀыгъуэр процентымкӀэ хуэлъытэгъуэ иӀу[1] | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1857 | 1887 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | ||||||||||||
| Джылу | 1.776.879 | 1.894.558 | 1.980.515 | 2.063.589 | 2.124.244 | 2.230.281 | 2.495.860 | 2.604.200 | |||||||||||
| Проценту | 11,49 % | 10,79 % | 10,64 % | 10,32 % | 9,93 % | 9,42 % | 9,59 % | 9,26 % | |||||||||||
| 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 1996 | 2001 | 2006 | 2008 | ||||||||||||
| Джылу | 2.602.962 | 2.583.674 | 2.753.836 | 2.720.445 | 2.742.622 | 2.732.926 | 2.767.524 | 2.794.796 | |||||||||||
| Проценту | 8,51 % | 7,61 % | 7,30 % | 6,90 % | 6,91 % | 6,65 % | 6,19 % | 5,99 % | |||||||||||
Къалэ мин 50.000 фӀэкӀыу джылэ здыдэс
| ||||||||||||||||||
| Къызхэхар: Эспаниэм и Лъэпкъэгъу Институт СтатистикэмкӀэ. |
ЭкономикэрEdit
Лэжьыгъэм щыщу нэхъ зэфӀэгъувар Галисиэм шхыным епхахэра (нэхъыбу бжъэжъей консевхэм), кхъухьшъыгъэ, фатэгынлэжьыгъэ. Галисиэм и нэхъышъхьэ къалэхэр а лэжьыгъэхэмкӀэ Вигорэ Ла Коруниарэ.
Аграриэ лэжьыгъэм пӀэ нэхъ иныр иӀыгъ Галисиэм. Губгъуэ-былым лэжьыгъэмрэ бжъэжъей ешъэнымрэ галисиэм и 50 % джылэр хэт. Губгъуэ-былым лэжьыгъэхэм нэхъ зыпылъхэр: лы, шэ, санэ щӀыгъэ, жыгхадэ зехьэным джоуэ.
ГулъытэгъуэEdit
- ↑ Къызхэхар: Эспаниэм и Лъэпкъэгъу Институт СтатистикэмкӀэ. Тыныгъэ къызхэхар INE. 1857гъэм и цензыр Эспаниэм и джылэбжыгъэр провинциэхэмкӀэ 1787—1900 гъэхэм Эспаниэм и джылэбжыгъэр 1900—1991 гъэхэм Эспаниэм и джылэбжыгъэр 1996гъэм.
ТехьэпӀэхэрEdit
|
Галисиэ Уикисурэтылъэм? |
|---|
- Галисиэ Хасэм и сайт (эсп.)
- Галисиэ Аутономиэм и Парламент (эсп.)
- Галисиэм туризымыр, теухуа сайт (эсп.)
|
Мыр тхыгъэ нэмгъэсащ Эспаниэ теухуауэ. Проектым удэӀэпыкъуфынущ, бгъэтэрэзу нэхъыбэ иптхэм. |