Эспаниэ
Эспаниэ (эсп-бз. España; ицlэдыдэр псоуэ эсп-бз. Reino de España — Эспаниэ Пэштыхьей) — къэрал Еуропэм ипшъэ-къуэхьапlэм деж. Переней хы тlыгуныкъуэм инэхъыбэр еубыд. Къэралым ицlэр финикий бзэм къытокlыр "и-шпаним" - "тхьакlумэкlыхьхэм яlуфэ". Къалэ нэхъышъхьар Мадрид
| Эспаниэ Пэштыхьей Reino de España | |||||
| |||||
| |||||
| Гоуидзэр: «Plus Ultra (лат-бз. "зэфӀэкӀым нэхъыбэ")» | |||||
Къэрал уэрэд: «Marcha Real» ( едэӀун (info))
| |||||
| Щыхалъхьар | 1469 гъэм (езым и уния) 1515 гъэм (пэщтыхьей) | ||||
| Нэхъышъхьэбзэхэр | Эспаныбзэ [1] | ||||
| Къалэ нэхъышъхьэр | Мадрид | ||||
| Къалэ нэхъ инхэр | Мадрид, Барселона, Валенсиэ | ||||
| ӀэнатӀэ хабзэр | Конституциэ Пэщтыхьей | ||||
| Пщы Хасэм и Тхьэмадэ |
Филипп VI Мариано Рахой | ||||
| ШӀыпӀэр • Псори • % псым пӀэуэ иубыдыр |
50-нэ дунем 504 782 км² 1,04 | ||||
| Къэралым и джылэр • ЗэралъытэмкӀэ (2018) • Ӏувагъыр |
47 007 367 цӀыху 91,92 цӀыху/км² | ||||
| ВКӀуП • КъыхэкӀыр (2008) • Зы цӀыхум къытехуэр |
$1,622 трлн.[2] (9-нэ) $35 557[2] | ||||
| Этнохоронимыр | эспан, эспанхэр | ||||
| Валутэр | Еуро (€) (EUR, кодыр 978) [3] | ||||
| Интернет-доменхэр | .es [4] | ||||
| Телефон кодыр | +34 | ||||
| Зэманыгъуэхэр | +1, гъэмахуэм +2 | ||||
| |||||
.svg)
Къэралгъунэр зэрыкlуэр:
- Португалым Переней хы тlыгуныкъуэм икъуэхьапlэм;
- Британиэшхуэм и шlыпlу Гибрэлтарым Переней хы тlыгуныкъуэм ипшъэм
- Мэроккэм Африкэм ишъхъэрэм ( аутэном къалу Сеутэрэ Мелилиэрэ )
- Фрэнджымрэ Андоррэмрэ ишъхъэрэмкlэ
Эспаниэм къуэхьапlэмрэ ипшъэ лъэныкъуэм Атлантикэ lуфэм lохьа, ишъхъэрэ къуэкlыпlэмрэ Хы Средиземнэм lохьа.
Хэтхахэр
ТхыдэEdit
Иджырей цlыхухэр Переней хы тlыгуныкъэм щытlысхьар 35 мин илъэскlэ узэlабэкlыжьмэ. Абдэжьым куэду къыздагъуэтыр палеолитым иlэщъагъэ бжыгъэ - нывэм тет тхыгъэхэр ( Алтэмир бгъуэнкlагъымрэ пэмыкlхэмрэ ). Баск лъэпlкъыр япэдыду Еуропэм къыхьа джылэхэм къатекlауэ гупшысыгъэ щыlахэ Мылыр дунем текlыжьа нэужы. 1200 илъэскlэ ди эрэм ипэм Перенейм иlуфэм финикийхэр къытlысхьан кlадзэ. Быдапlэ Гадес яшъыр ( иджырей къалэ Кадис ). Финикийхэмрэ алыджхэмрэ ятхыдэ тхылъ lэмэ къэна а шlыпlэм ис лъэпlкхэм тепсэлъыхьу, иберкlэ псори зэджу, културэшхуэ яlу ауэ лъэпlкъ цlыкlу зэбгырыкlахэу, зыуэ зэрмыlыгъу. 500 - 300 илъэсишъэхэм ди эрэм ипэм келтхэр къохьари иберхэм къахотlысхьа, яужкlэ зы лъэпlкъ - келтибер мэхъухэ. 300 - 200 илъэсишъэхэм ди эрэм ипэм Рим къэралым Ибериэр еубыдын кlедзэ, ар щыухыр Аугуст пщыр щыщэlам.
- 200 илъэсишъэм ди эрэм чыристэн диныр къохьа.
- 500 илъэсишъэхэм ди эрэм Вестготхэр къохьа, яубыдри къэрал яшъыр.
- 711-718 Эспаниэм ишlыр зэрщыту хьарыпхэм яубыд. Омейяд лъэпlкъыр Кордовэм къыдонэри къэралыр яlыгъ. Чыристэн хэкухэр ( Кастилиэ, Арагон, Леон ), зэпамыуду зауэ ирагъэкlуэкlыт ( Реконкистэ ), хьарыпхэм яlэнатlэр зышъэщахыным шъхьакlэ.
- 1492 гъ. Арэгонымрэ Кастилиэмрэ зэроубыдри хьарып-маврхэм языбыдапlэ къэнэжьа Гранадэр къаштэжь. А гъэ дыдэми Эспаниэм икхъухьхэр Хэку Кlэхэм ирегъажьэри шlыпlэ бжыгъэхэр еубыд...
- 1516 - 1556 гъэхэи Эспаниэр Рим Империэм иlаташъхьу мэув, дунейм икъэрал нэхъ ин мэхъу, Католик чылисэм доlапыкъу Реформациэ екlуэкlым пэщытыну.
- 1588 гъ. Эспаниэм ей Кхъухьыдзэшхуэр хокlуадэ.
- 1607 гъ. Инджылызыр зауэм токlэри инидерлэнд хэкухэр хокlыр
- 1609 гъ. Еуропэм иlа lанатlэр мэкlуэд
- 1812-1826 гъэхэм Латин Америкэм хэку иlахэм янэхъыбэр хуит мэхъу, 1900 гъэхэм къэнэжьахэр АШЗ иэ Джэрмэным хохьахэ
КуейхэрEdit
Эспаниэм 50 хэку иlа, 17 аутэном къэралхэм яхэту. Абы пэмыкlыу къалитl аутэномну (ciudades autónomas) Африкэм иlа - Сеутарэ Мелилиэрэ.
- Андалусиэ (Andalucia)
- Арагон (Aragon)
- Астуриэ (Principado de Asturia)
- Балеар хы тlыгухэр (Islas Baleares)
- Баскхэм я Къэрал (Pais Vasco)
- Валенсиэ (Comunidad Valencia)
- Галисиэ (Galicia)
- Канар хы тӀыгухэр (Islas Canarias)
- Кантабриэ (Cantabria)
- Кастиджэ-Ла Манчэ (Castilla-La Mancha)
- Кастиджэрэ Леонрэ (Castilla y Leon)
- Каталониэ (Cataluña)
- Мадрид (Madrid)
- Мурсиэ (Region de Murcia)
- Наваррэ (Navarra)
- Риохэ (La Rioja)
- Экстремадурэ (Extremadura)
Къалэ нэхъ инхэмрэ джылу дэсхэмрэEdit
ДжылэрEdit
Гъэхэмкlэ джылу дэсым зэрзэрихъуэкlар:
- 1900 гъ. - 18, 6 милыуан;
- 1932 гъ. - 24, 1 милыуан;
- 1959 гъ. - 29, 9 милыуан;
- 1977 гъ. - 36, 3 милыуан;
- 1996 гъ. - 39, 6 милыуан;
- 2004 гъ. - 40, 28 милыуан;
- 2006 гъ. - 45, 13 милыуан;
- 2008 гъ. - 46, 06 милыуан;
- 2009 гъ. - 46, 66 милыуан.
Къалэм дэсхэр - 76 % мэхъу. Джылэм дэсу иlувагъыр - 79,7 чел./км².
Къэралым иlаташъхьэ бзэр - кэстилскэ; аутэном хэкухэм кэстилскэм хуэду пэмыкlы бзэи щыlа ( каталон-валенсий-балеар бзэхэр Каталоным, Валенсиэм, Балеар хы тlыгухэм, баск бзэр Баск Къэралымрэ Наваррэмрэ, галисийр Галисиэм, араныр Каталоным )
95 % диным пылъ кэтолику. Пэмыкlы къэралхэм ису Ипшъэ Ишъхъэрэ Америкэхэмрэ ( 1, 7 милыуан ) Къуэхьапlэ Еуропэмрэ ( 1 милыуаным фlэкlыу ) 2,7 милыуан эспан сымэ дэсхэ.
ТехьэпӀэхэрEdit
|
Мыр тхыгъэ нэмгъэсащ Эспаниэ теухуауэ. Проектым удэӀэпыкъуфынущ, бгъэтэрэзу нэхъыбэ иптхэм. |