Елэн

Лъэпкъышхуэ:	Псэушъхьэхэр
Типхэр:	Хордэхэ
Тип къуэдзэ:	ДжабэрыӀэхэ
ХэкӀ:	ШэрыпӀхэ
ИнфрэхэкӀ:	Placentalia
ХэкӀыгъуэ:	ШъакӀуэпсэушъхьэхэ
Лъэпкъ:	Дзыдзэхэ
Лъэпкъыгъуэ:	Vormela
ЛӀэужъыгъуэ:	Елэн

Латин цӀэр

Vormela peregusna Güldenstädt, 1770

Систематикэ
УикилӀэужьыгъуэм

Сурэтхэр
Уикисурэтылъэм

Елэн ( лат-бз.: Vormela peregusna, ур-бз.: Перевязка) — шэрыпӀ псэушъхьэ, дзыдзэ лъэпкъым ящыщ. КъуэкӀыпӀэ Еуропэм, Азиэ КъуэхьэпӀэмрэ Курытымрэ щопсоу.

Ӏэплъэпкъыр

И сурэткӀэ елэныр губгъуэ дзыдзэм ехьч, ауэ нэхъ цӀыкӀу щыт. И кӀыхьагъыр см 29-38 мэхъу кӀапэр хэту. Инхэм я хьэлъагъыр г 370-730 мэхъу. Адрей псэушъхьэ я лъэпкъым хэтхэм елъытамэ елэнхэм я хъухэри я бзыхэри зэхуэдиз, я инагъкӀэ зэшъхьэщыкӀхэкъым. Я кӀыфэр псыгъуэ кӀыхьу щыт, лакъуэхэр кӀэкӀыу, дзыдзэ псоми хуэду. КӀыфэм ишъхьэмкӀэ гъуабджэ-кӀынфӀу щыт, гъуэжь хэпхъауэ. И кӀагъымкӀэ фӀыцӀу щыт. Я нэӀур фӀыцӀэ хужьу зэхэлъ, хужьу я жэм ихъуреягъымрэ натӀэмрэ ирокӀуэ, яужкӀэ еху. Я тхьэкӀумэхэр иныфӀу щытхэ, кӀапэр бэлацэ.

Здэпсохэр

Елэнхэм я шӀыпӀэр Еуропэм и къуэкӀыпӀэ лъэныкъуэмрэ Азиэмрэ. Балкан хы тӀыгуныкъуэм къыщыкӀэдзауэ Азиэ КъуэхьэпӀэм носыр (Аравий хы тӀыгуныкъуэр хэмыту), Урысейм ипшъэ лъэныкъуэмкӀэ хокӀыр, Китаймрэ Монголымрэ я ишъхърэ-къуэхьэпӀэ лъэныкъуэм нэс макӀуэ. Елэнхэр шӀыпӀэ нэхъ гъушъэхэм щопсоухэр , жыг здэщымыӀэ губгъуэхэм, пшахъуалъэхэм. ЗэзэмызэкӀэ удзкӀэ зэхэкӀа джабэ лъэныкъуэхэми щалъагъухэр. МакӀыу а псэушъхьэхэр къушъхьэхэми щагъуэтхэр м 3 000 лъэгапӀэхэм. Ди лъэхъэнэ къэкӀуэкӀым елэн куэдхэр санэхухадэхэм, паркхэм, хьаблэхэми щопсоухэ.

Зэрыпсохэр

Я псоукӀэмкӀэ елэнхэр губгъуэ дзыдзэхэм яхьч. Нэхъ я фӀэфӀыр бджэхьэшъхьэмрэ джэщымрэ, макӀыу махуэхэм мэшъакӀуэхэ. И нэхъыбэм махуэр гъуэм ису ягъакӀуэ. Гъуэр иэ езыхэм къыратӀыкӀ иэ пэмыкӀ псэушъхьэхэм къагъэнауэ ягъуэтхэм иотӀысхьэхэ. Я гъашъэр зэрызу мэпсохэ, щы зэпыхьэнум идежь мыхъумэ. ШӀыпӀэ яубыдхэр зэхэхьэуи мэхъу ауэ ар зэпаубыду абы шъхьэкӀэ зэзау щыхъухэр макӀэ, и нэхъыбэм зэрмылъагъу, зэпэкӀэмыху псоун къыхаху. Згуэрэ къыщытеуэкӀэ иэ лыгъэ гуэрэ къыщыхъумэ и цыр еӀэтри и кӀапэр игупэмкӀэ егъазэ, абы ифэм къытеуам къыгуригъэӀуэн шъхьэкӀэ зэран зэрхуэхъуфынур. Ахэм мыхьэнэ къамыхьмэ елэным и кӀапэ кӀагъым къыреутхыкӀ мэ Ӏэй зиӀэ псы.

Яшххэр

Елэнхэр шӀым зэршъакӀуэм хуэдэ къабзу, я лъэкъутӀым теувэху нэхъыфӀу заплъыхьын шъхьэкӀэ, жыгхэми дэпшеурэ мэшъакӀуэфхэр. Ауэ и нэхъыбэм зэрышъакӀуэр дзыгъуэхэм я гъуэхэм ипшъхьурэ. Зэ шъакӀуэхэр дзыгъуэхэм, жумэрэнхэм, жумэрэн гъуабджэхэм, бзухэм, щындырхъуэхэм, цӀывхэм.

Шырхэр

Елэным и псэфыныр мазэ пшъыкӀузым носыр, ар зытеухуар и яйцеклетка хур зыхэхьэр япэ шъыкӀэ «зегъэпсэху» яужым зэфӀэувэн кӀедзэ. Щылъхуэм идежь елэным зым къыщыкӀэдзауэ блым нэгъунэ шыр къыихьыфэну (нэхъыбэм плъы-тху къэлъху). Шырхэр цӀыкӀу Ӏэуэ, нэфу къохъухэ ауэ кӀэх хохъуэхэ, зы мазэ текӀа яуж бызышэр къагъанэ. Бзыхэм я Ӏэплъэпкъыр щызэфӀэувэр мэзищ щырикъум идежь, хъухэм илъэс щырикъум. Къагъэшъым шъхьэкӀэ яшъэр макӀэ ауэ ӀэрыпӀу яӀыгъхэр илъэсибгъу хуэдиз къагъашъэ.