Тайлэнд

Тайлэнд Пэштыхьей (сиам-бз.: ประเทศไทย, нэхъыщхьэцӀэу зэрихьар 1939 гъэм нэгъунэ — Сиам) — Азиэ ипшъэ къуэкӀыпӀэм хэт къэрал. Къалэ нэхъышъхьэр — Бангкок.

Тайлэнд Паштыхьей ราชอาณาจักรไทย
Тайлэндым и нып Тайлэндым и дэмыгъэ 15.35, 101.033333
Къэрал уэрэд: «Пхленг чат» ( едэӀун (info))
Щыхалъхьар	1238
Нэхъышъхьэбзэр	таибзэ
Къалэ нэхъышъхьэр	Бангкок
Къалэ нэхъ инхэр	Бангкок
ӀэнатӀэ хабзэр	Конституцэ паштыхьей
Пэштыхь Премьер-министрыр	Prayut Chan-o-cha Prayut Chan-o-cha
Диныр	буддэдин
ШӀыпӀэр • Псори • % псым пӀэуэ иубыдыр	49-нэ дунем 514 000 км² 0,4%
Къэралым и джылэр • ЗэралъытэмкӀэ (2005) • Ӏувагъыр	65 444 371 цӀыху (19-нэ) 126 цӀыху/км²
ВКӀуП   • КъыхэкӀыр (2009)   • Зы цӀыхум къытехуэр	$539.871 млн. $8,060
Сомыр (Валутэр)	฿ бат (THB)
Интернет-доменхэр	.th
Телефон кодыр	+66
Зэманыгъуэхэр	+7

Хэкумэтхыр

Тайлэнд и шӀыпӀэтхыпхъэр

Тайлэнд и шӀыпӀэр хы тӀыгуныкъуэ Индэкитаимрэ Мэлаккамрэ хэт. И гъунапкъэхэр здыӀухьэхэр: къуэхьэпӀэм — Миянмам, ишъхъэрэм — Лаосым, ипшъэ-къуэкӀыпӀэм — Камбоджам, ипшъэм — Мэлайзиэм.

ШӀыпӀэр нэхъыбэм губгъу щыт, къушъхьэр къэралым и къуэхьэпӀэмрэ ишъхъэрэ лъэныкъуэмрэ хэтхэ.

Хьэйуар муссон субэкваторилым щыщ. Хьэйуам и шъхьэпэгъуэкӀэ къэралым илъэсым щэ хадэхэх яшъыр, абым пэмыкӀыу туризымымкӀэ Тайлэндыр илъэспсом тегъэпсыхьа.

И шӀым кӀэлъ — фӀамыкӀ, мывэрэ калий шыгъурэ, бдзапцӀэ, цинк джоуэ, дышъэ-дыжьынхэр, мышӀэхэр.

Къэралыр псыкӀэ бэгъуауэ щыт. Щэху океным идежь ӀухьэпӀэ иӀэ ишъхъэрэ лъэныкъуэ къэралым.

Тхыдэр

Иджырей тайлэндхэр къызхэкӀа лъэпкъыр Хъутейм и курыт шӀыпӀэхэм къикӀаху щыщахэ. 1238 гъэм къэрал Сукокай халъхьэр, яужым илъэсишъэрэ ныкъуэрэ текӀа яуж пэштыхьей Аютиям еубыдыр.

Аютия пэштыхьейм и зэманыгъуэр 1767 гъэм нэс екӀуэкӀа, яужым къэралыр бирманхэм яубыд.

1782 гъэм лъэпкъ Чакрихэр тохьэр, иджыри къыздынэсым тетыр ахэра.

XIX лъэхъэнэм Тайлэндым изакъуэ къэрал хуиту къанэр Ишъхъэрэ-КъуэкӀыпӀэ Азиэм. И политикэмкӀэ Тайлэндыр Британиэшхуэмрэ Фрэнджымрэ я зэпэубыдыгъуэхэм теджэгухьурэ.

1939 гъэм нэс Тайлэндым Сиам цӀэуэ зэрихьа. ЕтӀуанэ дунейпсо зауэм щыгъуэ Тайлэндым Японым и лъэныкъуэр диӀыгъауэ щыта.

Зауэ нэужым Тайлэндым дзэзыкъэӀэтыгъуэ бжыгъэ екӀуэкӀа, абыхэм яужым ӀэнатӀэм Ӏухьар дзэм и хунта.

1980 гъэм туризымыр зэфӀэувэн кӀедзэ къэралым.

Къэрал зэхэтыкӀэр

Файл:King Bhumibol Adulyadej Portrait.jpg

Тайлэндым и иджырей пэштыхь Пхумипон Адулиядет (Рама IX) 1946 гъэм щыкӀэдзауэ тетыр

Тайлэндыр конституциэ пэштыхьей къэрал. Пэштыхьыр къэралым и тхьэмадэ, Чакри лъэпкъым щыщ, 1782 гъэм щыкӀэдзауэ тетхэр.

ХабзэдэгъэкӀ ӀэнатӀу щытыр Лъэпкъэгъу Ассамблеэ зэхуэситӀу зэхэкӀыр. Тхьэмадэхэм я Зэхуэсым нэрыбгэ 500 хэт илъэсиплӀкӀэ хэххэр, Сенатым нэрыбгэ 200 хэт, пэштыхьым хихаху.

Мэхьчэмэм и нэхъышъхьэ ӀэнатӀэр — Мэхьчэмэ нэхъышъхьэ, абы и тхьэмадэхэр пэштыхьым хехыр.

Джылэр

2005 гъэмкӀэ къызарадзамкӀэ къэралым джылу дэсыр 65,4 млн. цӀыху. Тайлэндыр лъэпкъ быжэ зэхэс къэралу щыт. Лъэпкъ нэхъ иныр тайхэра джылэм и 80% мэхъухэр. Къушъхьэ лъэныкъуэхэм тайхэм и Ӏыхьлъыгъуэ хъууэ лъэпкъ бжыгъэхэр мэпсо. ЕтӀуану инагъкӀэ лъэпкъ дэсыр лаохэра. Абыхэм пэмыкӀыу диспорэ виетнамхэр, хъутхэр, кхмерхэр джоуэ дэс.

Къэралым и дин нэхъышъхьэр буддэныгъэ, абым пылъыр къэралым и 90%. ПэмыкӀыу дин щыӀэхэр: мыслъымэныгъэ (4,5%), чыристэныгъэ (1% нэхъри нэхъ макӀэ).

АдминистрациэмкӀэ и гуэшыгъуэр

Тайлэндым и администрациэ гуэшыгъуэмкӀэ и шӀыпӀэтхыпхъэ

Тайлэндыр унитар къэралу щыт, администрациэкӀэ провинциэ 75-кӀэ мэгуэчыр, я кӀуэцӀым куейкӀэ гуэчыжьху. Къэралым и къалэ нэхъышъхьэ Бангкокыр шъхьахут муниципал куейуэ къыхэгъэкӀа.

Дзэр

Пэштыхьей дзэм и шъауэхэр къэрал зэхъуэкӀыгъуэ 2006 гъэм щэӀэм хэтахэр

2002 гъэм, джэм шъауэ хэттэр нэрыбгэ 200 мину хъут. Дзэр зэргуэшыр — щӀызекӀуэдзэ, уэгу-зауэдзэ, хыдзэ джоуэ. Ӏэшым и нэхъыбэр НАТО-мрэ ДжРК-мрэ къыкӀагъэкӀахэм ящыщ.