Хъырцей
Хъырцей (хъыр-бз. საქართველო) — Ипшъэ Къаукъазым хэт къэрал. Къалэ нэхъышъхьэр — Тбилиси.
| Хъырцей хъыр-бз. საქართველო | |||||
| |||||
| |||||
| Гоуидзэр: «ძალა ერთობაშია (Зэгуэтыным лъэшыгъэр зхэлъыр)» | |||||
Къэрал уэрэд: «თავისუფლება» ( едэӀун (info))
| |||||
| Хуитыныгъэм и махуэ | 1991 мэлыжьыхьэм и 9 (зхэкӀар РССЗ) | ||||
| Нэхъышъхьэбзэхэр | хъырцыбзэ | ||||
| Къалэ нэхъышъхьэр | Тбилиси | ||||
| Къалэ нэхъ инхэр | Кутаиси, Батуми, Рустави, Зугдиди, Гори, Поти[1] | ||||
| ӀэнатӀэ хабзэр | республикэ | ||||
| Президент | Саломе́ Зурабишви́ли | ||||
| ШӀыпӀэр • Псори |
118-нэ дунем 69 700[2] км² | ||||
| Къэралым и джылэр • ЗэралъытэмкӀэ (2009) • Ӏувагъыр |
4 385 400 цӀыху (114-нэ) 63 цӀыху/км² | ||||
| ВКӀуП • КъыхэкӀыр (2009) • Зы цӀыхум къытехуэр |
$10,7 млрд (ДВФ), 20,23 млрд (ЦРУ) (122-нэ) $4757 (ДВФ), 4400 (ЦРУ) | ||||
| Сомыр (Валутэр) | лари | ||||
| Интернет-доменхэр | .ge | ||||
| Телефон кодыр | +995 | ||||
| Зэманыгъуэхэр | +4 | ||||
 Хъырцей Уикисурэтылъэм
| |||||
| |||||
Хэкумэтхыр
Хъырцейр Къаукъаз КӀыбэгъум хэт. И гъунапкъэхэр здыӀухьэхэр: ишъхъэрэмкӀэ — Урысейм, Апхъазым, Ипшъэ Осетиэм (яужырей къэралитӀыр Хъырцейм езым и хэкухэу къелъытэ, Урысейм окупациэ ишъауэ), къуэкӀыпӀэмкӀэ — Азэрбиджаным, ипшъэмкӀэ — Ермэлеймрэ Тыркуеймрэ, къуэхьэпӀэмкӀэ хы ФӀыцӀэм и Ӏуфэм Ӏохьэ.
КъызэриӀохумкӀэ, къэралым и инагъыр — 69 700 км², Ӏохур зэртетымкӀэ, и ӀэнатӀэм кӀэтыр — 57 200 км².
Хъырцейм и ипшъэ лъэныкъуэмкӀэ Къаукъазышхуэтхыр ирокӀуэ, ипшъэмкӀэ КъаукъазцӀыкӀуэтхыр. А тхитӀым я зэхуакум Колхи губгъуэр дэлъ.
Къэралым къышъхьэпэгъуэ шӀыкӀэлъ бжыгъэхэр иӀэ, абым пэмыкӀыу бэгъуауэ хуабэ псынэхэр, яшъхьэщыту курортхэр.
Хъырцейм и хьэйуар зэхэкӀыу щыт, субтропикхэм щыкӀедзэри курытыгъуэм носыр.
Тхыдэр
Япэрей къэралу Хъырцейм и къуэхьэпӀэ лъэныкъуэм хэтар Чолхидэ пэштыхьей, VI ди лъэхъэнэм и пэм зэфӀэувар. IV ди лъэхъэнэм и пэм Хъырцейм и къуэкӀыпӀэ лъэныкъуэм Картли пэштыхьей къыхокӀ.
IV лъэхъэнэм и кухэм Картлим и къэралыгъуэ дину хъур заухэ чыристэныгъэ.
VII лъэхъэнэм Хъырцейр Хьэрып Халифэтым еубыд, Къаукъаз кӀыбагъум мыслъымэн диныр хэхьэн кӀедзэ.
Зэманыгъэ нэхъ лъэшу къэлъытэгъуэ зыратыр XI—XII лъэхъэнэхэра — Даут IV-мрэ Тамарэ гуащэмрэ я ӀэнатӀэгъуэм къэралыр щыкӀэтам. Абым щыгъуэ Хъырцейр Къаукъаз кӀыбагъум и къэрал нэхъ лъэш мэхъур, хабзэмрэ экономикэмрэкӀэ зыкъиӀэтауэ.
XIII—XIV лъэхъэнэхэм Хъырцейм Монголыдзэр тоуэр, яужым Темырлэн и зекӀуэ зытӀущым, и къэрур къэралым кӀуэдын кӀедзэ, хэку бжыгъу хэхохур.
XVII—XVIII лъэхъэнэхэм Хъырцейр Уэсмэнеймрэ Къажэрымрэ я зэпэубыдыгъуэ мэхъур. 1783 Урысеймрэ Хъырцеймрэ Джэрджэ тхылъ кӀатхэ, абы щыкӀэдзауэ Картли Кахетиэр Урысейм и протекторатым кӀэт.
1801 гъэм Картли Кахетиэр Урысей империэм хохьэ. XIX лъэхъэнэм Курджейм и хэку хъуари Урысейм зыхеубыдэ, абыхэм щымыхъукӀэ Къаукъаз кӀыбагъум хэт къэралу хъуари.
1918 гъэм Демократ Республикэ Хъырцей траӀуэ къэралым, 1921 гъэм РУСФС-м хохьэ.
1922 щыкӀэдзауэ 1936 гъэм нэс Хъырцейр Республикэ Къаукъаз-КӀыбагъу СФС-м хэт, 1936 гъэм щыкӀэдзауэ 1991 нэс Хъырцейр РССЗ-м хэт.
1991 гъэм Хъырцейр къэрал хуит мэхъур. 1991—1993 гъэхэм Хъырцейм и ӀэнатӀашъхьэм Апхъазымрэ Ипшъэ Осетиэмрэ кӀокӀхэр, де-факту къэрал хуит хъуху, ауэ дунем къамлъытаху.
2008 гъэм, ШышъхьэӀу зауэм яуж, Урысеймрэ, яужкӀэ пэмыкӀ къэралхэми Апхъазымрэ Ипшъэ Осетиэмрэ я хуитыныгъэр къалъыта.
Джылэр
Хъырцейм и джылэр 2002 гъэмкӀэ зэрыхъутэр 4 369 579 цӀыху. Лъэпкъ дэсхэр: хъырцэхэр (83,7 %), азэрбиджанхэр (6,5 %), ермэлы (5,7 %), урысхэр (1,5 %), осетинхэр (0,9 %), пэмыкӀхэр (1,7 %).
АдминистрациэмкӀэ гуэчыгъуэр
Хъырцей — къэрал унитару щыт. АдминистрациэмкӀэ хэку 10, автоном республикэ 2 — Апхъазрэ Аджариэмрэ.
Азгъей Автоном Республикэ Ипшъэ Осетиэмрэ Хъырцейм и ӀэнатӀэм кӀэтхэкъым, къэлъытэгъу Хъырцейм зэришъымкӀэ (АШЗ-м и президентым и администрациэм, Еуропэм и комиссиэми) Урысейм окупациэ ишъауэ.
| № | Хэкухэр | Къалэ нэхъышъхьэхэр | 
|
|---|---|---|---|
| 1 | Азгъей Аутоном Республикэ¹ | Согъум | |
| 2 | Самегрело — Земо-Сванети | Зугдиди | |
| 3 | Гуриэ | Озургети | |
| 4 | Аутоном Республикэ Аджариэ | Батуми | |
| 5 | Рача-Лечхуми — Квемо-Сванети² | Амбролаури | |
| 6 | Имеретиэ² | Кутаиси | |
| 7 | Самцхе-Джавахетиэ | Ахалцихе | |
| 8 | Шида-Картли² | Гори | |
| 9 | Мцхета-Мтианети² | Мцхета | |
| 10 | Квемо-Картли | Рустави | |
| 11 | Кахетиэ | Телави | |
| 12 | Тбилиси | Тбилиси | |
| Гулъытыгъуэ: 1 — и ӀэнатӀэм кӀэткъым зэр хэку, 2 — лъэныкъуэ гуэрэхэр и ӀэнатӀэм еубыдыр. | |||
- Хъырцей
-
-
-
-
-
-
ТехьэпӀэхэр
|
Мыр тхыгъэ нэмгъэсащ хэкумэтхымкӀэ. Проектым удэӀэпыкъуфынущ, бгъэтэрэзу нэхъыбэ иптхэм. Мы псалъашъхьэр зэфӀэкӀыгъуэфкӀэ нэхъ тэрэзымкӀэ зэхъукӀын хуэй. |