Боснэрэ Хьэрцеговинэрэ

Бо́сниэрэ Герцегови́нэрэ (бос-бз. хор-бз. Bosna i Hercegovina, сер-бз. Босна и Херцеговина) — къэрал конфидерациу щыт Балкан хы тӀыгуныкъуэм и кум хэту. Къэралыр аутоном администрациу зэхэт - Боснэрэ Хьэрцеговинэрэ я Федерациэ, Сербскэ Республикэ, Брчко хэку джоуэ. Къалэ нэхъышъхьэр Сараево

Боснэрэ Хьэрцеговинэрэ бос-бз. хор-бз. Bosna i Hercegovina сер-бз. Босна и Херцеговина
Боснэмрэ Хьэрцеговинэмрэ и нып Боснэмрэ Хьэрцеговинэмрэ и дэмыгъэ 44.1, 17.966667
Къэрал уэрэд: ««Интермецо»»
Хуитыныгъэм и махуэ	5 мэлыжъыхьым 1992 (зхэкӀар Йугославиэ)
Нэхъышъхьэбзэхэр	Босниибзэ, Хоруатыбзэ, Сербыбзэ
Къалэ нэхъышъхьэр	Сараево
Къалэ нэхъ инхэр	Сараево, Баня Лука
ӀэнатӀэ хабзэр	Республикэ
Нэхъышъхьэ Тхьэмадэ Хасэ Тхьэмадэхэр Чэнджш Хасэм и Тхьэмадэ Конституциэ Мэхьчэмэм и Тхьэмадэр	Валентин Ицко Небойша Радманович Бакир Изетбегович Желко Комшич Никола Шпирич Сеада Палаврич
ШӀыпӀэр • Псори	127-нэ дунем 51 129 км²
Къэралым и джылэр • ЗэралъытэмкӀэ (2009) • Ӏувагъыр	4 613 414 цӀыху (120-нэ) 90 цӀыху/км²
ВКӀуП   • КъыхэкӀыр (2009)   • Зы цӀыхум къытехуэр	$32 59 млрд  (105-нэ) $7 064 84
Сомыр (Валутэр)	Боснэ маркэ
Интернет-доменхэр	.ba
Телефон кодыр	++387
Зэманыгъуэхэр	+1
Боснэрэ Хьэрцеговинэрэ Уикисурэтылъэм

Хэкумэтхыр

Боснэрэ Хьэрцеговинэрэ и шӀыпӀэтхыпхъэр

Боснэрэ Хьэрцеговинэрэ Еуропэм и ипшъэ-къуэкӀыпӀэ лъэныкъуэм хэт. И Гъунапкъэхэр здыӀухьэр: ишъхъэрэмкӀэ, ипшъэмкӀэ, къуэхьэпӀэмкӀэ - Хоруатиэм, къуэкӀыпӀэмкӀэ - Сербиэм, ипшъэ-къуэкӀыпӀэмкӀэ - КъушъхьэфӀыцӀэм.

Къэралым и инагъыр зэрыхъур 51,1 мин км².

Боснэрэ Хьэрцеговинэмрэ и шӀыпӀэм и нэхъыбэр Динар бгыхэм яхэт. Къэралым ипшъэ лъэныкъуэм Сава и псыхъуэм Дунайкурыт губгъуэм и ипшъэ лъэныкъуэр хохьэ. Адриатикэ хым и Ӏуфэм ӀухьэпӀэ мы ину къэралым иӀэ (ауэ псыӀуфэр Хоруатиэм ей). Къэралым псы нэхъ ину ежэххэр: Уна, Врбас, Босна, Дрина - а псори Дунай и псыхъуэм щыщхэ, псы Неретвар Адриатикэ хым холъадэ.

Тхыдэр

Илъэс минкӀэ ди лъэхъэнэм ипэкӀэ, Боснэм и шӀыпӀэм илирийхэр ихьахэ, яужым къэралым и лъэпкъ хъуахэра. V ди лъэхъэнэм ипэм щыкӀэдзауэ хэкум и ишъхъэрэ лъэныкъуэмкӀэ келтхэр ихьурэ теуэн кӀадзэ. I ди лъэхъэнэм ипэм Боснэм и шӀыпӀэр урымхэм яубыдри куей Илирик яшъыр, лъэпкъ дэсым ицӀэкӀэ.

Лъэхъэнэ курытхэм Боснэм и шӀыпӀэр бжыгъэрэ къэрал нэхъ инхэм хыхьурэ яужым хуит хъуурэ щыта, тхыдэм нэхъ индыдэ, нэхъ лъэш щыхъуатэр 1377 гъэм, Твртко I Котроманичым Боснэм и пэштыхьу зыщытриӀуам. XIV лъэхъэнэм и кӀэм себхэмрэ хорватхэмрэ я шӀыгухэр хиубыдурэ къэралыр бжыгъу хохъуэ Адриатикэм ӀухьэпӀэ иӀу. Твртко дунем ехыжьа яуж къэралыр хом-хомурэ хэкӀуэдэн кӀедзэ и къэру фӀэкӀуэду.

1463 гъэм Боснэм и шӀыпӀэ нэхъыбэр тырку ӀэнатӀэм кӀохьэ, 1482 гъэм Хьэрцеговинэми пхуэдэр къышъошъыр. Уэсмэн империэм хэкуитӀыр зыуэ зэхагъэхьэ вилаят Боснэ доуэ.

1831-1832 гъэхэм зауэ -зыкъэӀэтыгъуэ къохъур, Хусейн Градашчевич и ӀэнатӀэмкӀэ, ауэ узыншу емыкӀуэкӀыу, хокӀуадэ.

1849 гъэм уэркъхэм зыкъаӀэт, уэсмэн паштыхьым хабзэ къыдигъэкӀахэр ягум темыху, илъэситӀ текӀауэ пэштыхьым и дзэм зэхегъэкӀ уэркъхэм я зыкъэӀэтыгъуэр.

1875 гъэм кӀэуэ зыкъуэӀэтыгъуэ къохъур, къызхэкӀар экономикэмрэ политикэ нукъуэкъуэгъухэм, джылэм аутономиэм хуэныкъу къаӀохут, иэ Сербиэм иэ Хоруатиэм хагъэхьэну. 1878 гъэм, Берлин конгрессым унафэ къыдокӀ Боснэрэ Хьэрцеговинэрэ Аустро-Венгрым и ӀэнатӀэм кӀэхьэну.

Япэрей дунейпсо зауэм яуж Аустрэ-Венгрыр зэхокӀри Боснэрэ Хьэрцеговинэрэ Сербиэ Пэштыхьейм хохуэ, яужым а зэхэхьэгъуэм къарал кӀэ къыхокӀ - Сербхэм, Хоруатхэм, Слоуэнхэм я Пэштыхьей, яужым пэштыхь Александыр Карагеоргиевичым 1929 гъэм, диктатурэ ӀэнатӀэ къаралым хелъхьэри, къэралым и цӀэр зэрехъуэкӀ Югослав пэштыхьей джоуэ.

ЕтӀуанэ дунейпсо зауэм щыгъуэ джэрмэныдзэмрэ къыдэшъхэмрэ Югославыр яубыдри, зытӀущу ягуэчыр, зауэр иуха яуж Боснэрэ Хьэрцеговинэрэ Республикэ статусыр къылъос Югослав Федерациэм хэту.

1992 гъэм, мэлыжъыхьым и 6-м лъэпкъ зэхэдзыкӀэкӀэ зауэ кӀидза Югославым, зауэр къызхэкӀар Боснэрэ Хьэрцеговинэмрэ хуитыныгъэ иӀэным зэрпыхьам шъхьэкӀэ. 1995 гъэм 14 и фокӀадэм зауэр иуха Дейтон тхылъэ кӀэтхэгъуэкӀэ. Къэралыр хуит хъуа.

Джылэр

Къэралым джылу дэсым я бжыгъэм хышъыкӀыгъэ тэрэз иӀэкъым, зауэ нэужым куэдыр дэкӀахэ, бгъэ егъэкӀуэкӀыным и хабзэми хэукъуэгъуэ куэд хэхьа.

Къэралым и нэхъышъхьэбзэхэр - босниибзэ, хоруатыбзэ, сербыбзэ

Дин нэхъышъхьэхэр - мыслъымэныгъэ (40 %), захуэ чыристэныгъэ (31 %), католикыгъэ (15 %) .

Боснэрэ Хьэрцеговинэмрэ и джылэр
Гъэр	Бжыгъэр, мин цӀыху
1960	3, 180
1965	3,396
1970	3,564
1975	3,747
1980	3,913
1985	4,122
1990	4,308
1995	3,420
2000	3,847
2005	3,907
2008	4,590

Экономикэр

Боснирэ Хьэрцеговинэрэ и экономикэр Еуропэ къэралхэм я кӀэдыдэм ит ВКӀуП-м и инагъымкӀэ. ВКӀуП-ыр 2009 гъэм зэрыхъуар $ 32, 59 млрд.

Къэралым и ахъчэр Боснэ маркэ - конвертациэм хэхьэф.

Къэралым и лэжьыгъэ нэхъ япэрехэр: ЩӀыкӀэлъыгъуэхэр къыкӀэхыным - фӀамыкӀ, гъушӀ, джыр пэмыкӀ бжыгъи, абыхэм щымыхъукӀэ, иджыри - шэкӀ, тутын, унагъэ мылъку, ауто Ӏэмэпсымэхэр къыдагъэкӀ къэралым.

Хадэрэ губгъуэ лэжьыгъэхэр къэралым фӀыуэ зэфӀэтхэ, ауэ шӀыр ятӀэ хьэлъэгъу зэрщытым шъхьэкӀэ елэжьыныр гъугъ. Былым зехуэныр нэхъыфӀу зэфӀэувауэ щыт. Къэралым и шӀыпэм и нэхъыбэр мэзхэм хэт.

Администрациэ гуэчыгъуэр

Къэралыр аутоном администрациэкӀэ зэхэт - Боснэрэ Хьэрцеговинэрэ я Федерациэ, Сербскэ Республикэ, Брчко хэку.

Боснэрэ Хьэрцеговинэрэ я Федерациэр

№	Кантонхэр (куейхэр)	Къалэ нэхъышъхьэр
1	Унско-Сански Кантон	Бихач
2	Посавски Кантон	Орашие
3	Тузлански Кантон	Тузла
4	Зеницко-Добойски Кантон	Зеница
5	Босанско-Подрински Кантон	Горажде
6	Среднебосански Кантон	Травник
7	Герцеговачко-Неретвански Кантон	Мостар
8	Западногерцеговачки Кантон	Широки-Бриег
9	Сараево Кантон	Сараево
10	10-нэ Кантон	Ливно

Сербскэ Республикэр

№	Куейхэр	Къалэ нэхъышъхьэр
1	Баниа-Лука	Баниа-Лука къалэ
2	Добой	Добой къалэ
3	Биелина	Биелина
4	Власеника	Зворник
5	Сараево-Романиа	Сараево
6	Фоча	Фоча къалэ
7	Требиние	Требиние

Брчко хэкум шъхьэхут ӀэнатӀэ иӀэ, Боснэрэ Хьэрцеговинэмрэ я Федерациэми хохьэ, Сербскэ Республикэми хохьэ.

ТехьэпӀэхэр

• Лэжьыгъэ Боснэмрэ Хьэрцеговинэмрэ (эсп.)
• Боснэрэ Хьэрцеговинэрэ. КъэӀотэгъуэ кӀэкӀыу (урыс.)