Абэшыр и ӀэхъупӀэ
Абэчы́р и Ӏэхъу́пӀэ — Ищхьэрэ-КъуэхьэпӀэ Къаукъазым хэт тхы, Къэрэшей-Чэрджэс республикэм, Лэбэшхуэрэ Инджыджышхуэрэ я псыхъуэ зэхуакухэм, Къэукъаз къуршхэм я пашъхьэм ирокӀуэ, Архъыз къуэм къыхигъэкӀыу.
| Абэчыр и ӀэхъупӀэ Абэшыр и ӀэхъупӀэ урбз. Абишира-Ахуба | |
|---|---|
| Сурэт | |
| ЗдэщыӀэр: | Урысей |
| Къущхьэ зыхэтыр: | Къаукъаз |
| КӀыхьэгъыр: | км 30 фӀокӀ |
| Ӏуащхьэ нэхъ лъагэр: | РыкӀыпс м |
| Лъэгагъэр: | 3214 м |
Хэкумэтхыр
зэгъэзэхуэжынАбэчыр и ӀэхъупӀэ тхым и шыгур хуэзаху ирокӀуэ Ӏуашъхьэхэмрэ бгъуэнхэмрэ ину къыхэмыщу. И нэхъыбаӀуэм лъэгапӀэхэр метрэ 3000 нэсурэ ирокӀуэ. И ипшъэ лъэныкъуэр ешэкӀауэ Архъыз къуэладжэм хуэгъэзауэ макӀуэ и бгъухэр арану къеху, къэкӀыгъу нэхъыбэкӀэ удзу, мылэщхэр макӀыу телъу. И ишъхъэрэ лъэныкъуэм и теплъэр пэмыкӀыу щыт — къейхэр метрэ 200-300 хуэдизу къоххэр, я зэхуакухэр гуэшэшауэ, абыхэм псы къыхэжыпӀэхэр яӀу: Уэрп, Чилик, Агурэ, КӀэфыр джоуэ, шхьэхэм мылыщэ бжыгъэхэр, хыкъум жгъей бжыгъэхэр иӀэ. Хьэйуар гъэмахуэкупсми 0 °C нэс йохыр.
Ӏуашъхьэхэр
зэгъэзэхуэжынТеплъэкӀэ тхышъхьэр заху ирокӀуэ, Ӏуашъхьэхэр ину къыхэмыщу. Лъэгагъыр нэхъыбэм метрэ минищым фӀэкӀыу макӀуэ. ДэкӀыпӀэхэр Ӏуашъхьэ зэхуакухэм кууэ хэхьэхэкъым, метрэ минитӀым нэхъ лъахъчэ яхэмыту щыт.
- РыкӀыпс — м. 3215. Ӏуашъхьэм и пэмыджыжьу дэкӀыпӀэ апхуэдэ цӀэдыдэ зэрихьу иӀэ, дэкӀыпӀэм и лъэгагъыр метрэ 3097. Ӏуашъхьэм и къуэкӀыпӀэ лэныкъуэмкӀэ хыкъумитӀ телъ.
- ПхъащхьэпэхуӀуащхьэ — м. 3180
- Агурэ (урбз. Динник) — м. 3175
Агурэрэ РыкӀыпсрэ я зэхуакум тхым и дэкӀыпэ нэхъ лъахъчэдыдэр дэлъ, и курыкупсым хуэзу, дэкӀыпӀэм и цӀэр Мылгуэлъ и лъэгагъыр метрэ 2800. Ӏуашъхьэм бгыгъунэӀухьитӀ иӀэ — Агурэ бгыгъунэӀухьрэ ШыкӀулътыр бгыгъунэӀухьрэ а тӀум я зэхуакум Агурэ хыкъумхэр дэлъ.
Мылэщхэр
зэгъэзэхуэжын |
Мы тхыгъэм и лъэныкъуэр иджыри итхакъым. Википедиэм хэтхэм я зым зэригугъэмкӀэ, мыбдежьым итын хуэйр тегъэпсыхьэуэ тхыгъэ нэгъэса.
Проэктым удэӀэпыкъуфыну, мы тхыгъэм и лъэныкъуэр нэбгъэсмэ. |
Псыхэр
зэгъэзэхуэжын| |
Мы тхыгъэм и лъэныкъуэр иджыри итхакъым. Википедиэм хэтхэм я зым зэригугъэмкӀэ, мыбдежьым итын хуэйр тегъэпсыхьэуэ тхыгъэ нэгъэса.
Проэктым удэӀэпыкъуфыну, мы тхыгъэм и лъэныкъуэр нэбгъэсмэ. |
Хыкъумхэр
зэгъэзэхуэжын| |
Мы тхыгъэм и лъэныкъуэр иджыри итхакъым. Википедиэм хэтхэм я зым зэригугъэмкӀэ, мыбдежьым итын хуэйр тегъэпсыхьэуэ тхыгъэ нэгъэса.
Проэктым удэӀэпыкъуфыну, мы тхыгъэм и лъэныкъуэр нэбгъэсмэ. |
Тхыдэр
зэгъэзэхуэжынИжъ ижъыжь лъандэрэ Уэрпрэ Чафыррэ я псыхъуэхэм цӀыхухэр дэст. Тхым и зы къуэм быдапӀэжъ блын лъэныкъуэхэр къыдэнауэ иӀэ, лъэхъэнэ курытхэм я зэманыгъуэм щыщу, абым пӀэмыкӀыу псэунэ бжыгъи щыӀэ, дэмыгъэхэр я тету, я теплъэкӀэ Краснодар къэралымрэ Адыгэ республикэмрэ щыӀэ псэунэхэм ямыхьчу.
Мэзхэм бэуэ упэкӀэхуэ хъуну уэрп псыхъуэм — бесленей, чафыр псыхъуэм — мысылбей къуэджэжъхэм, зауэ нэужэм къалежьахэм. Адыгэ лъакъу лъэныкъуэм исахэр беслъэней лъэкъуэлъэш Тхьэстокъуэхэ, абазэ лъакъуэ мысылбейхэм я лъакъуэлъэш унагъуэцӀу — Сыдхэ, Еджыбокъуэхэ.[1]. А къуаджэжъхэм я зэманыгъу псыхъуэм къэзакъ стэницэхэри дашъыхьа — Преграднэ, Стороживой. Яужырем ипэмыджыжьу къэзакъ быдапӀэм и блынхэр къэнауэ щыт.[2]
КъэкӀыгъэхэр
зэгъэзэхуэжын
Тхым мэз куэду къыщыкӀыу щыткъым ауэ къушъхьэхъукӀэ бэгъуа. Удз лӀэужъыгъэ бжыгъэхэр къыщокӀыр, абыхэм ящыщ: бэрэтӀинэ, тхьэрыкъуэфдэгу, гъуэжьудз, аӀуейгъурц, губгъуэджэдгын, пэлъауэ, кърухугу пэмыкӀхэр. МэкъумэшыкӀэмкӀэ былымзехуэнымкӀэ тхым мыхьэнэшхуэ зэрехьэ — къуаджэ Инджыдж и къуэладжэм дэтхэм гъэмахуэм былымхэр къушъхьэхъу дахур, мэкъу йоуэ, Ӏэзэгъуэ удзхэр къырахыр. 1934 гъэм щыкӀэдзауэ 1954 нэгъунэ тхыр Адыгэ аутоном къедзыгъуэм и ипшъэ гъунапкъу щытт, абы къыщыкӀэдзауэ къуаджэ-къуаджу тхым и шӀыпӀэр хэгуэшыхьа.
Мэз къыщыкӀхэм жыг кӀэтхэр: бжей, уэздыгъей, нартей, пхъэхуей, кӀэщей. Мэзхэм я нэхъыбэр пӀалъэншу ирахыр 90-гъэхэм щыкӀэдзауэ. Абэчыр и ӀэхъупӀэмрэ Лабэ и псыхъуэмрэ мэзхэм и нэхъыфӀу кӀэт жыгхэр, нэхъ индыдэхэр ирах илъэс бжыгъэ кӀуам, къэралым и ӀэнатӀэгъуэми абым теухуауэ пари иришъэкъым.[3]
Псэушъхьэхэр
зэгъэзэхуэжын.jpg){kind=link}
Тхым и бгъухэмрэ и пашъхьэхэмрэ къэкӀ мэзхэм XX лъэхъэнэм и пэм псэущхьэхэр бэуэ щыпсоуа, абыхэм ящыщ: домбей, щомыщ, дыгъужъ, бжьо, былътырыку, щыхь, мышъэ, бажьэ, дзыдзэ, мэзджэду, уашхэ, мэзыкхъуэ, мэзджэд. Куршхэм, аранэхэм: щыхь, шыкӀулътыр, цӀакхъуэ, мысырджэд.[4][1] XXI лъэхъэнэм и пэм къебжэкӀа псэущхьэхэм я нэхъыбэр къэнэжьакъым, макӀыу: дыгъужъхэр, мэзыкхъуэхэр, щыхьхэр, былътырыкухэр мэзхэм къыкӀэна, къуршхэм шыкӀулътырхэр, цӀакхъуэхэр, мысырджэдхэр джоуэ, яужырехэм я бжыгъэр макӀэдыду щыт, кӀуэдыным нэсауэ.[5]
Гулъытыгъуэхэр
зэгъэзэхуэжын- ↑ 1.0 1.1 С. Хатко. Бесленей — мост Черкесии. Теплъэхэр нап. 380-397. Мыекъуапэ. 2009 гъ. (урыс.)
- ↑ Budetinteresno.info. Чафыр-Уэрп. Абэчыр и ӀэхъупӀэ. (урыс.)
- ↑ Урысей газет. МэзгъэфӀэным ебакъу. Экономикэ къэӀэтыгъуэр думей зэхэтыкӀэм зэрхэуэр(урыс.)
- ↑ Победоносцев. Черкесия. Хэкумэтх тепсэлъыхьыгъуэ. Нап. 12. Мэзкуу. 1940 гъ.(урыс.)
- ↑ Дунейпсом и хъумапӀэхэр. Къаукъаз мэзгъэфӀэныр.(урыс.)
ТехьэпӀэхэр
зэгъэзэхуэжын- Лабэ и псыхъуэр. ПӀалъэншу мэз ихыным теухуа псалъэхэр.(урыс.)
- Урысеим и Greenpeace-м и сайт. УэршэрыпӀэ Архъыз и мэз ихынхэм теухуауэ.(урыс.)
- Карст-спелио шъэныгъэм и лэжьыгъэ Урыс хэкумэтх лъэпкъэгъум. (урыс.)
- КъуэхьэпӀэ Къаукъаз — къуэхэр, Ӏуашъхьэхэр, бгъуэнхэр. (урыс.)
Last edited 6 years ago by YiFeiBot
|
Мыр тхыгъэ нэмгъэсащ. Проектым удэӀэпыкъуфынущ, бгъэтэрэзу нэхъыбэ иптхэм. Мы псалъашъхьэр зэфӀэкӀыгъуэфкӀэ нэхъ тэрэзымкӀэ зэхъукӀын хуэй. |